Sander van Hoorn en Kysia Hekster
Sander van Hoorn en Kysia Hekster
EU-regeringsleiders kondigden afgelopen week in reactie op de arrestatie van journalist Roman Protasevitsj economische sancties aan tegen Wit-Rusland. Vliegtuigen uit Wit-Rusland worden geweerd uit de EU en Europese luchtvaartmaatschappijen krijgen het advies het Wit-Russische luchtruim te mijden. In Brussel wordt het pakket aan maatregelen nu verder uitgewerkt. Wat merkt Wit-Rusland al van die maatregelen, en: worden de machthebbers in het land wel geraakt?
Protasevitsj werd uit een Ryanair-vliegtuig gehaald dat onder valse voorwendselen naar de hoofdstad van Wit-Rusland was omgeleid. De woede hierover bracht de regeringsleiders van de lidstaten van de EU tot het onverwacht snelle en eensgezinde besluit om het luchtruim te sluiten en sancties (economische en persoonlijke) aan te scherpen. De verwachting is dat verdere sancties komende weken van kracht worden.
Bij het uitwerken van de economische sancties moet de EU de Wit-Russische bevolking in gedachten houden en vooral out of the box denken, zeggen oppositieleiders. Anders missen de sancties hun doel. Het beperken van de luchtvaart is daarom, ondanks het directe financiële effect, niet eens zo'n goed idee, vinden ze.
De economische gevolgen nu
Het sluiten van het EU-luchtruim voor vliegtuigen uit Wit-Rusland heeft meteen al financiële gevolgen. De regeringsleiders besloten met onmiddellijke ingang het luchtruim te sluiten voor Belavia, de nationale luchtvaartmaatschappij van Wit Rusland. Belavia heeft de 20 lijnvluchten die het onderhoudt met 17 EU-lidstaten opgeschort. Het bedrijf, dat door de coronacrisis al in zwaar weer was geraakt, zal het nu nog moeilijker krijgen. Analisten verwachten dat de Wit-Russische regering bij zal springen, en daarmee is er een direct economisch effect voor de machthebbers.
Ook de oproep aan Europese luchtvaartmaatschappijen om om te vliegen, heeft meteen economische gevolgen. Wit-Rusland hanteert een flat fee voor vluchten over het land van 240 euro voor kleinere passagiersvliegtuigen tot 700 euro voor de A380 Superjumbo. Het lijken kleine bedragen, maar omdat Wit-Rusland op de route ligt voor vluchten tussen Europa en Azië, verdiende het land er in 2019 85 miljoen mee. Inkomsten die nu voor een groot deel verloren gaan.
'Loekasjenko niet bang voor sancties'
Door de directe economische gevolgen voor de regering kan het vluchtverbod als voorbeeld dienen voor andere economische strafmaatregelen. Maar daar moet de EU mee oppassen, vindt Laurynas Jonavicius, docent internationale betrekkingen aan de universiteit van Vilnius, gespecialiseerd in de Wit-Russische economie en internationale verhoudingen.
"Voor mensen die bang zijn voor het regime van Loekasjenko was het vliegtuig eigenlijk de enige manier om het land te ontvluchten. Door die mogelijkheid af te snijden, zitten ze nu vast in Wit-Rusland". Over land naar EU-lidstaat reizen is erg lastig omdat de grenzen hermetisch afgesloten zijn.
Jonavicius verwacht dat de Europese Unie Wit-Russische staatsbedrijven op de sanctielijst zal gaan zetten. Die bedrijven werken als de portemonnee van het regime, bedrijven waarvan de winsten min of meer direct naar Loekasjenko gaan. "Maar", zegt hij, "helaas zijn sancties op de langere termijn minder effectief dan we soms denken. Wit-Rusland is veel afhankelijker van grote buur Rusland dan van de EU. Bovendien heeft Loekasjenko niets meer te verliezen, hij is al compleet geïsoleerd en is niet bang voor sancties. Ook is het regime zo wreed, dat ze de gederfde inkomsten op de bevolking zullen verhalen, dus die zullen daaronder lijden. Dat is een groot dilemma."
Dat er druk nodig is, benadrukte oppositieleider Tichanovskaja vrijdag in Den Haag in gesprek met Premier Rutte. Nederland was een van de pleitbezorgers in de EU van gerichte economische sancties. Maar volgens Tichanovskaja kon Wit-Rusland doen wat het deed omdat er geen plan klaar lag. Wit-Rusland moet, zegt ze, blijvend op de agenda komen.
Dat wordt ook benadrukt door Laurynas Jonavicius, Hij roept EU-leiders op om out of the box te denken, om creatief te zijn, door onverwachte sancties te treffen. "Daarom is het belangrijk dat politici en experts die echt weten hoe de economie in Wit-Rusland draait bij elkaar gaan zitten."
Hoe kon Wit-Rusland een vliegtuig met daarin een journalist en activist kapen? En wat zijn de regels in het luchtruim? NOS op 3 legt het uit:
