De EU-lidstaten willen snel economische sancties invoeren tegen Wit-Rusland vanwege de arrestatie van journalist Roman Protasevitsj. Die zat op een vlucht tussen de EU-landen Griekenland en Litouwen, toen Wit-Rusland het vliegtuig dwong te landen en hij werd opgepakt.
Sancties moeten onder meer de luchtvaart treffen en Wit-Russische bedrijven die het regime financieren, zei Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Maar hoe groot is de handel met Wit-Rusland en om wat voor producten en bedrijven gaat het dan?
Tweede handelspartner
De EU is goed voor een kleine 20 procent van de goederenhandel tussen Wit-Rusland en het buitenland. Vorig jaar importeerde de EU voor zo'n 3,9 miljard euro uit Wit-Rusland en exporteerde voor zo'n 6,2 miljard.
Daarmee is de EU de tweede handelspartner van Wit-Rusland. Veruit de grootste handelspartner is buurland Rusland, dat goed is voor ongeveer de helft. Van Rusland hoeven we overigens geen sancties te verwachten: het land verdedigt de actie van Wit-Rusland.
Staatsbedrijven
Een groot deel van de Wit-Russische economie en export is in handen van staatsbedrijven. Volgens het Wit-Russische statistiekbureau ging het in 2019 om ongeveer een derde van alle export.
Mocht de EU de handel met alle Wit-Russische staatsbedrijven verbieden, dan gaat het al snel over meer dan een miljard euro die Wit-Rusland zou mislopen. En mogelijk meer, want de export door Wit-Russische staatsbedrijven is de afgelopen tijd juist flink gestegen.
Leverancier IKEA
De belangrijkste Wit-Russische exportproducten richting de EU zijn houtproducten zoals meubels, brandstoffen en metaalproducten. De export van hout verloopt voor een groot deel via staatsbedrijf Bellesbumprom. Dat profiteerde de laatste tijd van het tekort aan hout. Het Wit-Russische staatspersbureau zegt dat de export bij Bellesbumprom in de eerste twee maanden van dit jaar met zo'n 15 procent omhoogging naar ruim 90 miljoen euro.
Onder meer IKEA zou meubels uit Wit-Rusland importeren. Volgens de Zweedse krant Dagens Nyheter komt 7 procent van al het hout voor IKEA-meubels uit Wit-Rusland.
Eerder oproep tot boycot
Ook de export van metaal is grotendeels in handen van een staatsbedrijf: BMZ. Ook daar ging het goed met de export. In de eerste vier maanden van dit jaar steeg die 23 procent, naar zo'n 350 miljoen euro.
Staatsbedrijven zijn nauw verweven met het regime van president Loekasjenko, die al meer dan een kwart eeuw aan de macht is. De NOS sprak in maart met een ex-medewerker van BMZ, die werd ontslagen nadat hij had meegedaan aan een demonstratie.
Vakbond FNV riep toen al op om te stoppen met de handel met Wit-Russische staatsbedrijven die meewerken aan de onderdrukking van vakbonden en prodemocratische groepen in het land. Ook de onafhankelijke vakbeweging in Wit-Rusland steunt die oproep.
'Wit-Rusland wordt paria'
Naast handelssancties komt de EU ook met luchtvaartsancties. Maandag werden maatschappijen al opgeroepen om niet meer over en naar Wit-Rusland te vliegen. Onder meer KLM, Air France en Lufthansa gaven daaraan gehoor.
Daarnaast moeten binnenkort Wit-Russische vliegmaatschappijen geweerd worden van het Europese luchtruim en luchthavens. De Wit-Russische luchtvaartmaatschappij Belavia zal daardoor zwaar worden getroffen.
Volgens Jaap de Wit, luchtvaarteconoom, maken de maatregelen Wit-Rusland tot een paria. "Het land is veel lastiger te bereiken en dat heeft economische gevolgen." Ook loopt Wit-Rusland heffingen mis die het ontvangt voor het betreden van het luchtruim. Volgens Eurocontrol, de Europese luchtverkeersleidingorganisatie, ging het in 2019 om 85 miljoen euro aan heffingen.
Verzwakken economie
"Tot nu toe waren sancties tegen Wit-Rusland niet gericht op het verzwakken van de economie, ook omdat je de bevolking niet te veel wil raken", zegt Bob Deen van het Rusland- en Oost-Europacentrum bij Instituut Clingendael.
"Maar nu wil de EU Loekasjenko harder in zijn portemonnee raken, zodat het te duur voor hem wordt om zich te blijven misdragen. Dat is echter best lastig om goed te doen; je wil ook vermijden dat je Wit-Rusland verder in de armen van Rusland drijft."
Volgens Deen kunnen sancties tegen specifieke staatsbedrijven op termijn werken. "Je ontneemt Loekasjenko dan inkomsten in buitenlandse valuta. Daardoor kunnen de Wit-Russische roebel en de staatsbegroting onder druk komen te staan. En producten die hij niet aan de EU kan verkopen kan hij ook niet zomaar allemaal aan Rusland verkopen."
