Chiem Balduk
Redacteur online
Chiem Balduk
Redacteur online
Twee dagen na de arrestatie van de Wit-Russische journalist Roman Protasevitsj blijft een belangrijke vraag onbeantwoord: hoe werd zijn Ryanairvlucht van Athene naar Vilnius gedwongen tot een landing in Wit-Rusland? En hadden de piloten van het Ryanairtoestel anders kunnen handelen?
Een antwoord op die vraag zou gevonden kunnen worden in de communicatie tussen de luchtverkeersleiding en de Ryanairpiloten. Het ministerie van Transport van Wit-Rusland heeft vanmiddag de transcriptie van de gesprekken vrijgegeven. Het is onduidelijk of het gespreksverslag authentiek en volledig is.
Ryanair laat aan de NOS weten dat het het bericht "vanwege veiligheidsredenen" niet kan bevestigen of ontkennen. De prijsvechter zegt daarvoor onderzoek van de NAVO en betrokken veiligheidsdiensten af te wachten.
Luchtvaartdeskundigen noemen de transcriptie, als die waarheidsgetrouw is, opvallend. Zo verschilt het gespreksverslag op enkele punten met de oorspronkelijke verklaring van de Wit-Russische autoriteiten. Ook communiceert de Wit-Russische luchtverkeersleiding op meerdere momenten vaag en onduidelijk, wat tot (terechte) achterdocht leidt bij de gezagvoerder.
De transcriptie start om 09.28:58 uur, wanneer de piloot zich volgens de internationale richtlijnen meldt bij de luchtverkeersleiding (LVL). Ze begroeten elkaar. Twee minuten later meldt de LVL zich al met een dreigende boodschap:
Vervolgens vraagt de piloot om een alternatieve locatie. "Dat hoeft nog niet direct te betekenen dat de piloten niet naar Minsk willen, maar misschien dat ze het niet de meest logische optie vinden", zegt luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft. Wat daarna volgt, duidt wel op argwaan bij de piloten.
Eerder verklaarde Wit-Rusland dat de dreigmail specifiek bij het vliegveld van Minsk was binnengekomen. In die mail zou Hamas eisen dat Israël een staakt-het-vuren in de Gazastrook instelt en de Europese Unie haar steun aan Israël zou intrekken. Hamas heeft die mail ontkend.
Het is volgens Melkert opmerkelijk dat de luchtverkeersleiding niet direct met heldere en volledige antwoorden komt. "Ze zijn heel vaag, terwijl piloten op zo'n moment zoveel mogelijk informatie moeten hebben. Dat is raar."
Een suggestie voor een alternatief vliegveld om te landen van de luchtverkeersleiding blijft uit. De piloot vraagt daarna om 09.39:57 naar de IATA-code van de luchthaven waarnaar het toestel volgens de autoriteiten zou moeten uitwijken. Het duurt één minuut voordat de luchtverkeersleiding de internationaal bekende code van drie letters paraat heeft.
Dat is opmerkelijk, zegt Melkert. "Zo'n IATA-code weten ze echt wel uit hun hoofd, dat hoeven ze niet op te zoeken. Je hebt het gevoel dat de piloten aan het lijntje worden gehouden." Het getreuzel lijkt opnieuw de argwaan in de cockpit te versterken, blijkt om 09.41:58, wanneer de piloten opnieuw om meer details over de bommelding vragen.
Het is duidelijk dat de piloten hiermee meer informatie proberen te verkrijgen over de dreiging, zegt de Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) na bestudering van de transcriptie. Ook volgens luchtvaartdeskundige en oud-piloot Benno Baksteen is het hoogst opmerkelijk dat de luchtverkeersleiding zegt het besluit tot uitwijken zelf te hebben genomen. "Zo'n beslissing wordt in een noodsituatie als deze door veiligheidsdiensten genomen."
Bommeldingen komen vaak voor in de luchtvaart, zegt Baksteen. "Die worden altijd eerst goed bestudeerd door de veiligheidsdiensten, via meerdere stadia." De piloten vragen de luchtverkeersleiding daarom wat het stadium van de evaluatie is. "Dat duidt opnieuw op wantrouwen." Het antwoord is alarmerend: "de code is rood", de hoogste alarmfase.
Tussendoor doen de piloten een poging Ryanair te bereiken voor overleg. Het is onduidelijk of dit gelukt is en zo ja, wat daar besproken is.
Om 09.47:12 wordt de knoop doorgehakt. Het noodsignaal 'Mayday' wordt afgegeven. De piloten kondigen aan naar Minsk uit te wijken. De luchtverkeersleiding begeleidt het vliegtuig daarbij volgens de gebruikelijke richtlijnen, zegt Melkert. Vanaf dat moment lijkt er niets opvallends te gebeuren.
Hoe is de beslissing genomen?
Volgens de Wit-Russische autoriteiten blijkt uit de transcriptie dat de beslissing van de piloten om naar Minsk te vliegen door henzelf is genomen. "De bemanning is niet onder druk gezet of bedreigd", concludeert het ministerie van Transport van Wit-Rusland. Maar, zo benadrukt de VNV, de verkeersleiding stelt diverse keren een landing in Minsk voor.
Daarnaast is het opvallend dat nergens in de transcriptie de inzet van een straaljager aan bod komt. Dat gevechtsvliegtuig begeleidde het Ryanairtoestel uiteindelijk naar Minsk. Mogelijk is er naast de communicatie met de luchtverkeersleiding ook contact geweest tussen de straaljager en het passagiersvliegtuig, maar daar is geen transcriptie van bekend.
Uiteindelijk heeft het 17 minuten geduurd tussen de eerste alarmerende melding en het uiteindelijke besluit om af te buigen naar Minsk. Daaruit blijkt geen teken van haast of ernst, stellen de luchtvaartdeskundigen. Door de vertraagde reactie was het toestel inmiddels slechts enkele minuten van het Litouwse luchtruim verwijderd.
Voor de luchtvaartdeskundigen blijft daarom één belangrijke vraag onbeantwoord: wanneer vloog het gevechtsvliegtuig naast het passagierstoestel en welke invloed heeft het gehad? Dit is doorslaggevend om te beantwoorden waarom de piloot niet doorvloog naar Vilnius.
Het blijft tot slot onduidelijk met welke intentie de Wit-Russen de transcriptie naar buiten hebben gebracht. Het toont immers het vaak "warrige" optreden van de luchtverkeersleiding, stelt Baksteen. Tegelijkertijd roept het nieuwe vragen op. "En dat is misschien wel hun bedoeling."
