Pfizer en Moderna claimden vorige week hoopvolle resultaten over de effectiviteit van hun vaccin. En daarmee lijken ze flink te kunnen cashen. Eén Pfizer-vaccin zou 15,50 euro gaan kosten en de farmaceut zegt er volgend jaar 1,3 miljard van te kunnen leveren.
Maar er klinken veel geluiden richting de farmaceuten om hun octrooien op te geven en het recept voor hun vaccin te delen. India en Zuid-Afrika pleiten er in de Wereldhandelsorganisatie voor om farmaceuten af te laten zien van hun intellectueel eigendom.
Ook ngo's en Nederlandse Kamerleden willen soortgelijke maatregelen, omdat ze denken dat de bedrijven nooit aan de wereldwijde vraag naar vaccins kunnen voldoen als ze de productie in eigen handen houden. De fabrikanten zijn echter zeer terughoudend om hun geheimen te delen.
Licentie
Medisch directeur Marc Kaptein van Pfizer Nederland reageerde gisteravond in Nieuwsuur op de discussie. Zijn bedrijf is niet van plan het octrooi te laten vallen en hij sprak ook de twijfel uit of het wel zin heeft: "Zelfs als we verplicht worden, is het de vraag of je daarmee de zaken versnelt."
Volgens Kaptein is Pfizer wel bereid eventueel een licentie te verstrekken aan andere fabrikanten om het Pfizer-vaccin te maken. Tegen betaling kunnen zij dan bijdragen aan de productie. Maar Kaptein zegt dat er maar een aantal "betrouwbare derde partijen" zijn die dat kunnen. En die zijn zelf ook bezig met produceren van hun eigen vaccin.
Een effectief vaccin is één ding, maar daarmee is de crisis nog niet opgelost. NOSop3 zocht uit wat er nu nog allemaal moet gebeuren voordat Nederland gevaccineerd is:
Concurrent Moderna staat er iets anders in. In een interview met The Wall Street Journal zei topman Stephen Hoge dat de farmaceut geen actie zou ondernemen op inbreuken op het octrooi. Maar niet optreden tegen schending van het octrooi is niet hetzelfde als actief de technologie delen.
Het opgeven van intellectueel eigendom is pas de eerste stap, zegt jurist Ellen 't Hoen, die gespecialiseerd in octrooirecht in het NOS Radio 1 Journaal. Ze is ook actief voor de Wereldgezondheidsorganisatie. "Je hebt eigenlijk een samenwerkingsverband nodig. De technologie en knowhow hoe het vaccin gemaakt moet worden, zal gedeeld moeten worden."
Farmaceuten zijn terughoudend in het opgeven van hun kroonjuwelen.
Volgens 't Hoen zijn farmaceuten "traditioneel terughoudend in het delen van hun kroonjuwelen". Octrooien worden gezien als beloning voor het risico dat farmaceuten nemen bij de ontwikkeling ervan. Talloze vaccins bereiken nooit de markt omdat ze niet blijken te werken of niet rendabel zijn.
Gezondheidseconoom Xander Koolman van de VU zei daarom eerder in Met het oog op morgen dat hij wel begrijpt dat fabrikanten hun geheimen niet prijsgeven: "Farmaceuten hebben veel geïnvesteerd. Dat noemen we at risk-investeringen, waarmee ze ook verlies kunnen lijden, en de meeste zullen dat ook doen."
Rendabele investering
Je moet niet alleen naar de ontwikkelingskosten van één farmaceut kijken, maar naar die van alle farmaceuten, vindt Koolman: "Stel dat je tien bedrijven hebt die allemaal 1 miljard investeren en één bedrijf wint de vaccinrace. Die geven we dan 2 miljard: 1 miljard om de kosten te dekken en 1 miljard winst. Nou, dan zijn we toch allemaal blij. Maar investeerders zeggen: we hebben 10 miljard geïnvesteerd, we krijgen 2 miljard terug. Dat is helemaal geen rendabele investering."
Door de octrooirechten af te nemen, schep je een gevaarlijk precedent, denkt Koolman daarom. Zullen ze bij een volgende pandemie dan wel opnieuw zoveel geld in vaccinontwikkeling steken?
In Duitsland is de voorbereiding op het grootschalig inenten van de bevolking al in volle gang:
Ellen 't Hoen wijst erop dat de farmaceuten niet zelf alles betaald hebben: "In de financiering van de vaccins zit ook veel overheidsgeld." Duitsland besloot bijvoorbeeld in september om 750 miljoen euro subsidie te geven aan BioNTech, dat samenwerkt met Pfizer, en CureVac dat aan een ander vaccin werkt.
't Hoen: "Overheden hadden kunnen zeggen dat de vaccins tegen een lage prijs de markt op moeten en dat ze de kennis hadden moeten delen, maar dat is niet gebeurd voor zover wij weten."
Schaarste
Voor Nederland is er niet direct een schaarsteprobleem met coronavaccins. Via deals met zes fabrikanten heeft Nederland opties op genoeg vaccins voor zo'n 29 miljoen mensen, ruim meer dan het aantal inwoners van Nederland. Kanttekening daarbij is wel dat daarvoor alle zes vaccins moeten werken en goedgekeurd moeten zijn. Dat is nog niet het geval.
Het probleem met te weinig vaccins speelt zich vooral buiten de westerse wereld af. Van de 1,3 miljard vaccins die Pfizer volgend jaar zegt te leveren gaat 80 procent naar de EU, het Verenigd Koninkrijk, de VS, Canada en Japan.
Het TRIPs-verdrag van de Wereldhandelsorganisatie zegt dat dwanglicenties voornamelijk bedoeld moeten zijn voor de eigen markt van het land dat de dwanglicentie oplegt. Maar het verdrag voorziet er ook in dat landen waarin medicijnen geproduceerd worden een dwanglicentie kunnen opleggen voor export naar landen zonder medicijnindustrie.
