Rik van den Berg
redacteur Online
Rik van den Berg
redacteur Online
Vijf dagen nadat alle grote Amerikaanse zenders en nieuwsorganisaties Joe Biden uitriepen tot winnaar van de presidentsverkiezingen, wijst nog niets erop dat Donald Trump zijn nederlaag accepteert. Hij weigert zijn verlies toe te geven, feliciteerde Biden niet en blijft benadrukken dat er fraude is gepleegd zonder daarvoor bewijs te leveren. Ook weigert hij samen te werken met Biden's transitieteam om een soepele overgang mogelijk te maken.
Hier en daar is te horen dat wat Trump doet, eigenlijk neerkomt op een poging tot staatsgreep, maar dat vinden Amerika-deskundigen Kenneth Manusama, Victor Vlam en Jelte Olthof alle drie te ver gaan.
Manusama, die doceert aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, zegt dat het verzet van Trump binnen de Amerikaanse juridische regels valt. Wel is het volgens hem "slecht voor het vertrouwen in de democratie en de legitimiteit van de verkiezingsuitslag." Olthof, universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen, benadrukt dat Trump nu nog de legitieme president is. "Pas als hij 20 januari, de dag waarop Biden beëdigd moet worden, niet weg wil, is er een andere situatie."
Voor de presidentsverkiezingen van 2016 zei Trump ook al dat hij een nederlaag niet zou accepteren.
Olthof en Amerika-kenner Vlam noemen het beiden wel "zorgwekkend" dat Trump zijn verlies niet toegeeft. Ze wijzen erop dat het houden van een concession speech ook een manier is om het lange proces van verkiezingen af te sluiten en de bladzijde om te slaan. "Normaal zegt een verliezer: 'ik heb verloren, dat is teleurstellend, maar laten we nu als één man achter de nieuwe president gaan staan'. Dat dit nu niet gebeurt, is uniek", zegt Vlam. Hij noemt dat gebrek aan loyaliteit aan het democratisch systeem "heel problematisch".
Olthof is niet verbaasd over de houding van Trump. "Voor de presidentsverkiezingen van 2016 zei hij ook al dat hij een nederlaag niet zou accepteren. Omdat hij toen Hillary Clinton versloeg, had dat geen betekenis." Trump's houding van nu zegt iets over de manier waarop hij de geschiedenis zal ingaan, aldus Olthof.
Alle drie verwachten dat Biden uiteindelijk, ondanks het verzet van Trump, beëdigd zal worden. De verwachting is dat hertelling van de stemmen, zoals in Georgia, geen andere uitslag zal opleveren. Fraude is tot nu toe niet aangetoond, waardoor rechtszaken weinig kans lijken te maken.
Olthof denkt wel dat Trump zal proberen het juridisch hogerop te zoeken, wellicht tot aan het Hooggerechtshof, waarin conservatieve rechters de overhand hebben. "Het zou heel cru zijn als een instituut waarvan de leden niet democratisch gekozen zijn, beslist over het presidentschap."
Trump heeft bijgedragen aan de erosie van de democratische traditie, maar het is al eerder begonnen.
Olthof en Manusama benadrukken dat als de onduidelijkheid over de uitslag toch lang voortduurt er een belangrijke rol kan zijn voor bestuurders en parlementen van de afzonderlijke staten. Die kunnen de uitslag vaststellen en bepalen naar wie de kiesmannen van die staat moeten gaan. Of het zover komt is volgens hen nog niet te voorspellen.
Manusama stelt dat de democratische traditie in de VS "aan erosie onderhevig is. Trump heeft daaraan bijgedragen, maar het is al eerder begonnen. Je kan Trump er ook een exponent van noemen."
Dat Biden nu van Trump, anders dan gebruikelijk, ook geen inzicht krijgt in briefings van de veiligheidsdiensten is volgens Manusama ook niet zonder risico. "Het is nu onduidelijk wat Biden bijvoorbeeld op het terrein van de nationale veiligheid gaat aantreffen na zijn beëdiging."
Grote vraag is op hoeveel steun Trump kan rekenen. De top van de Republikeinse Partij blijft voorlopig achter de president staan, volgens Vlam "uit angst voor de achterban van Trump".
Mijn angst zit hem niet in de komende twee maanden, maar in de jaren daarna.
Hij wijst erop dat uit peilingen blijkt dat een ruime meerderheid van de Republikeinse kiezers erkent dat Biden heeft gewonnen. "Ze moeten dat emotioneel verwerken, maar dat zal wel gebeuren. Je ziet ook nog geen grote betogingen van zijn aanhangers. En een Trump-getrouwe zender als Fox slaat al een wat andere toon aan."
Voor zaterdag staat een bijeenkomst van Trump-aanhangers gepland. Volgens Manusama wordt het interessant om te zien hoeveel mensen daarop afkomen. "Is bij zijn aanhang ook niet de sfeer van 'nu is het klaar, we moeten verder', hebben mensen nog de energie om voor hem de barricades op te gaan?"
Hoe het ook verder gaat, het verzet van Trump tegen de uitslag is niet zonder gevolgen. Manusama en Olthof denken dat de legitimiteit van Biden erdoor wordt aangetast. Olthof zegt dat Trump en een deel van de Republikeinen al eerder de legitimiteit van de zittende president in twijfel trokken door zich te blijven afvragen of Barack Obama wel in de VS is geboren, de zogetehen birther conspiracy. "Daarmee werd gezegd: 'die man hoort hier'. Dit lijkt een nieuwe fase daarvan."
Vlam ziet voor wat er nu gebeurt ook effecten op lange termijn. "Mijn angst zit hem niet in de komende twee maanden, maar in de jaren daarna." Er is volgens Vlam sprake van "democratisch verval. Stel dat de uitslag een volgende keer echt heel spannend is, dan vertrouwen mensen het systeem niet meer. Dat is onheilspellend."
