Alles wijst erop dat op 20 januari 2021 om 12.00 uur het presidentschap van Donald Trump echt voorbij is. Tot die tijd houdt Trump al zijn bevoegdheden als president. Wat kan hij nog doen en bereiken?
Amerika-deskundige Victor Vlam noemt Trump een 'lame duck'. "Hij heeft de verkiezingen verloren en daarmee het mandaat van de kiezer. Zijn situatie is te vergelijken met een demissionair kabinet."
Biden heeft de resterende weken nodig om zich voor te bereiden op de komende vier jaar in het Witte Huis, maar dat gaat nu wel anders dan gebruikelijk. "Normaal hebben de president-elect en zijn team in deze periode al veel contact met de huidige machthebbers", vertelt historicus James Kennedy, "Maar dat lijkt dit keer niet het geval."
Transitieperiode
De verkozen president moet een nieuwe regeringsploeg klaarstomen. Biden moet nieuwe ministers uitzoeken en zo'n vierduizend nieuwe ambtenaren aanwijzen. Vervolgens moeten die mensen zich inlezen in dossiers, gesprekken voeren met huidige ambtenaren en ingelicht worden over zaken die ook na 20 januari nog zullen lopen. "Het is de vraag of Joe Biden en zijn mensen daar ruimte voor krijgen", zegt Kennedy. Vier jaar geleden zat Trump twee dagen na de verkiezingen al bij Obama op de bank in het Witte Huis. Trump verzet zich nog altijd tegen een verkiezingsnederlaag. Daarom ziet Kennedy dit niet snel gebeuren.
Kan Trump dat zomaar maken? "Ja tot nu toe wel", legt Vlam uit. "De General Services Administration moet samenwerken met Biden om zich voor te bereiden op het presidentschap. Nu wordt die afdeling geleid door mensen van Trump. Het hoofd van die afdeling moet een brief ondertekenen waarin ze erkent dat Biden de nieuwe president wordt, maar tot nu toe heeft ze dat geweigerd en daardoor gebeurt er dus vrijwel niks."
Dat Trump van nog geen wijken wil weten is duidelijk. Het zal hem dan ook waarschijnlijk een doorn in het oog zijn dat veel (internationale) politici nu alvast bezig zullen zijn met zijn opvolger. "Zodra de nieuweling bekend is beginnen politici en ambtenaren zich daar op te richten", zegt Kennedy. "Het Amerikaans beleid voor de komende jaren onder Biden is voor hen vele malen interessanter dan Trumps beleid voor de komende twee maanden."
Biden gaf gisteren aan dat hij al veel buitenlandse regeringsleiders gesproken heeft:
Ook wetgevend kan Trump niet zoveel meer betekenen door verschuivingen in het Congres, legt Kennedy uit. "Het nieuw gekozen Congres begint pas in januari. Tot die tijd zit het huidige Congres er nog, maar echt grote besluiten zullen zij niet meer nemen." Wil Trump in zijn resterende dagen als president toch nog iets voor elkaar krijgen, dan kan hij teruggrijpen op presidentiële decreten. Daarvoor heeft hij de goedkeuring van het Congres niet nodig. Met zo'n decreet zou hij de VS nog in de laatste dagen van zijn presidentschap uit belangrijke bondgenootschappen en akkoorden kunnen terugtrekken.
You're fired
"Maar vergeet niet dat Trump hoofd van de uitvoerende macht blijft", vertelt Vlam. "Zo heeft hij recent nog de minister van Defensie de laan uitgestuurd, omdat hij niet voldoende loyaal is geweest afgelopen maanden." Ook de namen van de FBI-directeur en de bekende Amerikaanse corona-adviseur Anthony Fauci zingen rond. "Trump heeft tot 20 januari nog altijd de macht om belangrijke ambtenaren van ministeries en agentschappen te ontslaan en te benoemen. Hij kan er niet meer voor worden afgestraft door de kiezer, dus in die zin belet hem nu niks meer om mensen over wie hij ontevreden is de laan uit te sturen."
Daarnaast kan Trump nog verschillende mensen gratie verlenen. Daar wordt vaak tot het allerlaatste moment mee gewacht omdat zo'n gratieverzoek in veel gevallen controversieel is. "Denk bijvoorbeeld aan Bill Clinton", vertelt Kennedy. "Hij gaf op zijn laatste werkdag als president gratie aan zijn vriend Marc Rich die vastzat voor belastingontduiking."
Immuniteit
Als Trump geen president meer is, verliest hij zijn immuniteit. Verschillende rechtszaken hangen hem dan boven het hoofd. Grote vraag is daarom nu of Trump - al dan niet via een constructie - zichzelf op voorhand alvast gratie kan verlenen. "Er is een theorie dat de president iedereen gratie kan verlenen, behalve zichzelf", legt Vlam uit. "Anders zou de president namelijk boven de wet komen te staan dus daar ligt - volgens deze theorie - de grens van zijn macht." Maar die theorie is nog nooit op de proef gesteld, geen enkele rechter heeft zich hier ooit over hoeven buigen. "Of zo'n constructie juridisch gezien stand zal houden weten we dus gewoonweg nog niet."
Een andere optie die genoemd wordt is dat Trump kort voor de 20e zal aftreden om zo plaats te maken voor vicepresident Mike Pence. Die zou dan in de gedaante van president gratie kunnen verlenen aan Trump. Maar ook dat is nog nooit gebeurd en dus onzeker. "Daarbij is Trump dan alsnog niet overal van af. Een president kan alleen gratie verlenen als het om federale aanklachten gaat", legt Vlam uit. "Op zaken op staatsniveau - zoals er enkele door de staat New York zijn aangekondigd - heeft Trump zelfs als president geen enkele invloed."