Na een jaar van protest zijn Riffijnen nauwelijks iets opgeschoten

• Willemijn de Koning

  correspondent Marokko

De bewoners van de Rif in Noord-Marokko hebben een roerig jaar achter de rug. Duizenden Riffijnen demonstreerden voor betere leefomstandigheden. In het begin ging dat vredig, maar later raakten de demonstranten slaags met agenten, die reageerden met traangas. Honderden Riffijnen werden gearresteerd en ambtenaren werden ontslagen.

Toch werd het afgelopen jaar ook begonnen met werkzaamheden in het gebied. Is dat genoeg om de bewoners van het Rifgebied tevreden te stellen?

Omgekomen visverkoper als symbool

Terug naar oktober 2016. In de havenstad Al Hoceima neemt de politie een partij vis van Moshin Fikri in beslag. De politie wilde de handelswaar in een vuilniswagen gooien, waarna Fikri in de wagen sprong. De wagen wordt aangezet en Fikri komt om het leven.

Mohsin Fikri werd het symbool voor de problemen in het gebied, vertelt zijn neef Aymen Fikri. "Voordat dit gebeurde, was niemand al blij met zijn leven hier. Er zijn hier niet veel mogelijkheden om te werken of te studeren. Mensen praten elke dag over een leven in Europa. Toen Mohsin overleed, ontplofte het gevoel van ontevredenheid."

Duizenden Riffijnen gingen de straat op om te protesteren tegen de armoede, corruptie en het gebrek aan zorg en sociale voorzieningen in het gebied. "Ik deed mee omdat het niet normaal is dat ik als 24-jarige mijn vader nog om geld moet vragen", vertelt Fikri. "En ik had kanker."

Op en neer naar Rabat

Veel Riffijnen lijden aan die ziekte. Algemeen wordt aangenomen dat dat komt door de bommen met mosterdgas die de Spanjaarden in de jaren 20 op het gebied wierpen, maar dat verband is wetenschappelijk nooit vastgesteld.

De regio heeft een oncologiecentrum, maar die stuurde Aymen Fikri naar de hoofdstad Rabat wegens gebrek aan personeel en apparatuur. Elke week reisde hij 18 uur heen en terug. "Niet iedereen kan zich dat veroorloven. Ik ken mensen die hierdoor zijn overleden."

De protesten in de Rif werden gesteund door inwoners van grote steden als Casablanca en Tanger. Begin 2017 werd het daar rustiger, maar in de Rif gingen de demonstraties door. "Ze waren altijd vredig, daarom deed de politie niets", zegt Fikri.

Dat veranderde in mei. Een imam noemde de protestanten in de Rif "fitna", onrustzaaiers, en adviseerde te stoppen met demonstreren. Hierop onderbrak de leider van de protesten, Nasser Zefzafi, zijn preek. Dat is verboden en dus kon de politie hem oppakken.

Dit was de grootste fout van de protestbeweging, zegt Aymen Fikri. Met die actie gaf Zefzafi de politie een mogelijkheid om de beweging te stoppen.

De politie arresteerde Zefzafi en de maanden daarop nog zo'n duizend jongeren. Ook Fikri werd eind mei door vijf agenten uit zijn huis gehaald en gearresteerd. "Ze sloegen me, scholden me uit, en vroegen me of ik wilde dat Marokko net als Syrië wordt." Omdat hij kanker had gehad, mocht hij zijn proces in vrijheid afwachten.

Hoewel de overheid verbeteringen beloofde voor de Rif gingen de demonstraties gewoon door, ook tijdens de ramadan. Eind juli werd een aangekondigde demonstratie verboden. Toch gingen Riffijnen de straat op. Ze werden uiteengedreven met traangas en knuppels.

Daarna namen de demonstraties af. Nog altijd zitten 300 à 400 Riffijnen vast. Vijftig daarvan, de protestleiders, zitten in Casablanca. Zij zeggen dat hun mensenrechten ernstig worden geschonden.

De nationale mensenrechtencommissie van Marokko doet daar onderzoek naar. "We zijn daar nog mee bezig, maar we kunnen al wel zeggen dat er mensenrechten worden geschonden", zegt Sounicha Riyaha van de commissie.

Zo zijn er mensen opgepakt die niets met het protest te maken hebben. Riyaha: "En waarom zit een deel van de gevangenen in Casablanca? Het is een tragedie voor de families van de gevangenen. Het is 12 uur reizen om je kinderen een paar uur te zien. Velen spreken ook alleen het Riffijns en niet het Arabisch dat in Casablanca wordt gesproken." De veiligheidsdiensten ontkennen het schenden van de grondrechten.

Inmiddels zijn de eerste gevangenen veroordeeld. De meesten worden vervolgd voor geweld tegen de autoriteit, het verspreiden van leugens, rebellie, het dragen van wapens of vernielen van de publieke ruimte. Straffen lopen van drie maanden tot twintig jaar gevangenisstraf.

Aymen Fikri heeft zeven maanden cel opgelegd gekregen. De rechtszaak tegen de leiders is nog in volle gang en heeft laatst ook weer geleid tot kleine demonstraties in de Rif.

Projecten ter verbetering van leefomstandigheden in de Rif vorderen niet. De Marokkaanse koning heeft enkele verantwoordelijke ministers ontslagen.

Er zijn plekken gereserveerd voor een nieuw ziekenhuis en een nieuwe muziekschool, maar meer dan graafmachines zijn er nog niet te zien. "Er wordt een paar maanden aan een weg gewerkt en dan stoppen ze weer", zegt Fikri.

In juli werd het oncologiecentrum heropend met nieuwe apparatuur, maar vertrouwen van de bevolking heeft het nog niet gewonnen. Fikri: "Laten we eerst maar kijken hoe dat centrum er over twee jaar bij ligt, of het dan niet precies hetzelfde is als hoe het was."