Israëlische minister wil omstreden rechtshervormingen tóch doorvoeren

• Kaja Bouman

  redacteur Buitenland

De Israëlische minister van Justitie Yariv Levin wil de juridische hervormingen van de regering-Netanyahu nieuw leven inblazen. De plannen staan sinds het begin van de oorlog in Gaza op een laag pitje, maar Levin wil nu stappen zetten. "De tijd is gekomen om steun te verlenen aan het rehabiliteren van het rechtssysteem, en om een einde te maken aan anarchie en chaos", zegt hij.

De hervormingsplannen werden gelanceerd kort na het aantreden van de regering, eind 2022. Het ging om drastische voorstellen, die nog meer macht bij de regering zouden leggen. Er ontstonden massale protesten, die doorgingen tot de aanvallen van Hamas op 7 oktober.

Hooggerechtshof onder druk

Een van de belangrijkste elementen van de hervormingen is de benoeming van rechters voor het Hooggerechtshof. De commissie die de rechters aanstelt, zou grotendeels in handen kunnen komen van de zittende regering.

In Israël is het Hooggerechtshof de enige buffer tegen de uitvoerende macht, vertelt Yaniv Roznai, co-directeur van het Rubinstein Center For Constitutional Challenges en hoogleraar rechten aan de Reichman Universiteit in Herzliya. Israël heeft namelijk geen grondwet en maar één parlementskamer. "De enige controle over de politieke macht is het Hooggerechtshof. En dat is precies de macht die de regering nu probeert af te nemen."

Eerder probeerde de coalitie het Hooggerechtshof het laatste woord te ontnemen door de zogenaamde 'redelijkheidsclausule' af te schaffen. Via deze clausule kan het Hof beslissingen van de Knesset, het Israëlische parlement, terugdraaien. Het Hof veegde het besluit om de clausule op te schorten in januari zelf van tafel.

Andere hervormingen

Maar er liggen nog andere plannen klaar. Levin wil onder meer de procureur-generaal ontslaan die de aanklager is in het strafproces tegen premier Netanyahu.

"Het is logisch dat Levin hier nu druk achter zet", zegt Roznai. "Netanyahu moet de komende maand getuigen in zijn corruptierechtszaak. Dat is een enorme drijfveer om de procureur-generaal voor die tijd te verwijderen uit haar functie."

Ook zou er wetgeving kunnen worden doorgevoerd die de kandidaatstelling van Arabische kandidaten en politieke partijen blokkeert. De Arabische partijen vertegenwoordigen Arabische Israëliërs, die zo'n 20 procent van de Israëlische bevolking uitmaken. De coalitie zegt deze maatregel te moeten doorvoeren vanuit het oogpunt van terrorismebestrijding.

"Het is tijdens een oorlog heel moeilijk om wetten rondom nationale veiligheid tegen te houden, terwijl terrorisme slechts een excuus is. Het uitsluiten van Arabische partijen en partijleden zou enorme gevolgen hebben voor de kiesdrempel", zegt Roznai.

Daarnaast zijn er meerdere pogingen om controle te krijgen over de media. Zo mag de coalitie tegenwoordig nieuwsmedia dichtgooien als ze een "bedreiging voor de nationale veiligheid" zijn. Door deze wet mag tv-zender Al Jazeera niet langer werken in Israël.

Is Israël een democratie?

En dat roept de vraag op of Israël nog wel functioneert als democratie, een punt waar het land zichzelf vaak om prijst: 'de enige liberale democratie in het Midden-Oosten.'

Volgens de V-Dem index, een van de belangrijkste beoordelaars van overheidssystemen, is Israël dat niet meer. Sinds dit jaar heeft Israël in die index niet langer de status van liberale democratie, maar van electorale democratie. Israël kent nog wel vrije en eerlijke verkiezingen, maar heeft niet de kenmerken die een land een liberale democratie maken, zoals gelijke behandeling. Dat komt met name door de nu voorgestelde juridische hervormingen.

"Het is moeilijk te zeggen op welk exact punt een land stopt met een democratie zijn. Dat is proces van meerdere maatregelen en wetten", zegt Roznai. "Maar met het ondermijnen van vrije pers, het verbieden van bepaalde politieke partijen en kandidaten en het ondergraven van een onafhankelijk Hooggerechtshof, kun je zeker spreken van democratische erosie."

Voor nu is het nog onduidelijk welke stappen er op korte termijn worden genomen om de juridische hervormingen door te voeren. De komende weken bespreekt de Knesset meerdere voorstellen die het Hooggerechtshof aangaan. Ook het voorstel tegen Arabische politieke partijen ligt op tafel.

"De coalitiepartijen zijn niet bezig met de oorlog, ze zijn bezig met overleven", zegt hoogleraar Roznai. "Ze zullen er de komende tijd alles aan doen om aan de macht te blijven."

Wanneer de oorlog eindigt, worden nieuwe verkiezingen verwacht. Het is dan nog maar de vraag of de huidige coalitiepartijen opnieuw in de regering zullen belanden.