Neeskens speelde nooit een slechte wedstrijd, maar was tegen Brazilië op zijn best

• Thomas Markhorst

  redacteur NOS Sport

Zijn rake strafschop tegen West-Duitsland was zijn beroemdste wapenfeit in het Nederlands elftal. Maar zijn vermoedelijk beste wedstrijd in Oranje speelde Johan Neeskens enkele dagen eerder.

Neeskens, bij wiens overlijden vanavond voor het Nations League-duel met Hongarije wordt stilgestaan, leidde Nederland naar de winst tegen Brazilië in de tweede groepsfase van het WK 1974, waarmee voor het eerst in de geschiedenis de WK-finale werd bereikt.

Arie Haan en Theo de Jong, ploeggenoten in die tijd, kijken terug op de heroïsche strijd tegen Brazilië. Een veldslag waarin 'De Nees' het verschil maakte met zijn duelkracht en voetballende klasse.

Op het moment dat Nederland en Brazilië elkaar treffen op het WK in West-Duitsland hebben beide landen in de tweede groepsfase al twee keer gewonnen. Ze moeten alleen nog tegen elkaar en strijden dus om de groepswinst. Die eerste plek levert een finaleplaats op, dus in feite is Nederland-Brazilië in Dortmund de halve finale van het WK 1974.

Brazilië is regerend wereldkampioen. Succescoach Mario Zagallo heeft de beschikking over de sterren Rivelino en Jairzinho, die er vier jaar eerder ook al bij waren.

"Het begin was voor de Brazilianen, toen zijn we een paar keer goed weggekomen", weet basiskracht Haan nog. "En als het bij ons toen even niet liep, dan werd er een keer flink doorgetackled om iedereen wakker te maken. Dat deden we toen ook, en dat werd direct beantwoord door de Brazilianen."

Spijkerhard

De wedstrijd ontaardt al snel in een spijkerharde slag, herinnert ook De Jong zich. "Het was echt een wedstrijd op het scherp van de snede. En soms eroverheen. Als er een VAR was geweest, waren er misschien wel drie of vier rode kaarten getrokken."

Vooral Neeskens moet het ontgelden. In de eerste helft wordt hij al een keer tegen de grond geslagen, wat door de scheidsrechter niet wordt opgemerkt. Enkele minuten later komen de verzorgers met een brancard het veld op als de middenvelder opnieuw is aangepakt. Hij schudt de modder van zich af en geeft aan dat hij door kan.

"Blijven voetballen en niet in de provocatie van de Brazilianen trappen. Dat was de enige remedie", zegt De Jong. "Johan kon dat wel. Hij was sowieso ook niet van het blind schoppen."

'Nees' was slim

Drie keer wordt er tegen Brazilië gefloten voor een overtreding op Neeskens, telde databureau Opta. Maar nog veel vaker worden aanslagen op de Ajacied niet gezien door de Duitse scheidsrechter Kurt Tschenscher, of simpelweg niet bestraft. Neeskens lijkt het grootste slachtoffer aan Nederlandse zijde.

"Maar dat was hij wel vaker", zegt Haan. "Hij ging er hard in, dan krijg je ook wel eens wat terug. Maar 'Nees' was zo slim: als hij geschopt werd, dan hing hij al in de lucht. Want als je geschopt wordt terwijl je op de grond staat... Dat is wanneer je geblesseerd raakt."

Eén tackle weet Neeskens niet te ontwijken: een bikkelharde charge van de Braziliaan Luís Pereira zes minuten voor tijd. "Ongelofelijk hoe die gozer uithaalde", zegt Haan. Het levert Pereira de rode kaart op. Het is direct ook het einde van de wedstrijd voor Neeskens, die zich laat wisselen.

Dan is het duel eigenlijk al beslist. Oranje staat 2-0 voor, mede dankzij een bijzondere openingsgoal van Neeskens. Met een sliding krijgt hij na 50 minuten zijn voet tegen een steekpass van Johan Cruijff, waarmee hij de bal over keeper Emerson Leão in de verre hoek schiet.

"Het was vooral op intuïtie, en niet iets dat je van tevoren bedenkt", zegt De Jong. Haan onderschrijft dat. "Er zat misschien een beetje geluk bij, ook hoe de bal over de keeper heen ging. Maar dat was Johan: hij was altijd in het strafschopgebied. Tegenwoordig heet dat een box-to-box-speler: hij was echt in beide gebieden altijd te vinden."

Dat wordt bevestigd door cijfers van Opta. In het duel met Brazilië noteerde Neeskens de meeste balcontacten in het vijandelijke strafschopgebied van alle Nederlanders (vier). Bovendien deed hij liefst vijf doelpogingen, waar Cruijff en Willem van Hanegem bijvoorbeeld tot twee schoten kwamen.

Hoewel Neeskens veelal wordt geroemd om zijn strijdkracht op het middenveld (hij won tegen Brazilië 70 procent van zijn duels, het hoogste percentage van alle Oranje-spelers), was hij dus ook aanvallend van groot belang.

"Neeskens heb ik nooit een slechte wedstrijd zien spelen", zegt De Jong. "Zijn inzet was altijd goed, maar ook het voetballend vermogen dat hij had was groot. Ik denk dat Johan, net als meerdere spelers, een geweldig WK heeft gespeeld. En dan zeker die wedstrijd tegen Brazilië."

Was het zijn beste wedstrijd ooit voor Oranje? Haan durft het niet te zeggen. "Poh... Laat ik het zo zeggen: een van de vele goede..."

Feit is dat Neeskens, ondanks zijn pas 22 jaar toch al drievoudig Europa Cup-winnaar met Ajax, zijn ploeg naar de WK-finale leidde. Hij was op jonge leeftijd een grote meneer, al zou hij zich nooit zo gedragen.

"Een normale gozert, zonder vedetteneigingen", zegt De Jong. "Gewoon een hele prettige jongen in de omgang. Een fantastisch persoon."

Nederland zou vier dagen na het duel met Brazilië de WK-finale verliezen, ondanks de goal van Neeskens vanaf de strafschopstip. Hij eindigde op het toernooi als gedeeld tweede op de topscorerslijst met vijf treffers, voor erkende doelpuntenmakers als Ralf Edström en Gerd Müller.