'Lieve boef' Neeskens voetbalde altijd voor de ander, niet voor de schijnwerpers
Zag je het wapperende, blonde kapsel van Johan Neeskens naderen, dan moest je op je enkels letten. Vol in draf, jagend op een bal, met fonkelende ogen was Neeskens de onvermoeibare middenvelder van het Nederlands elftal en Ajax die in de jaren zeventig de grootste successen beleefden.
Zondag overleed de voetballer plotseling, onwel geworden in Algerije, 73 jaar oud.
Permanent plekje in het geheugen heeft het opspattende kalk van de strafschopstip bij zijn doelpunt in de WK-finale van 1974, net als hoe Neeskens schitterde in de veldslag op datzelfde toernooi tegen Brazilië. Een wedstrijd hoe hij ze het liefste had: bikkelen.
Onbaatzuchtig was zijn carrière als speler van Ajax en Barcelona, net als zijn tijd als trainer. Vaak zat Neeskens in de dug-out als assistent, van Guus Hiddink op het WK 1998 en van Frank Rijkaard in Barcelona.
De Heemstedeling (1951) diende ook na zijn carrière zijn naasten, de afgelopen twintig jaar de wereld over reizend als opleider van jonge trainers in het mondiale opleidingsprogramma van KNVB WorldCoaches.
Voetbal was overleven, legde de spijkerharde Neeskens in 2017 uit, bij de presentatie van een boek over hemzelf. In groter ongemak kon je hem niet onderdompelen. 'De Nees' als middelpunt.
Drang naar de schijnwerpers heeft Neeskens nooit gekend. Hem in het echt zien de afgelopen twee decennia was zelfs weinigen gegeven. Hij had zich teruggetrokken in Zwitserland, zijn tweede thuis, volledig toegewijd aan zijn laatste roeping als opleider. Dit voorjaar daalde hij nog af uit het Zwitserse hooggebergte voor een reünie in Amsterdam met internationals van '74.
Nog een keer herinneringen ophalen aan die rijke jaren zeventig, toen Neeskens de dienende stofzuiger was in het Ajax dat drie Europa Cups op rij won en het Oranje dat tweemaal op rij de WK-finale verloor. Twee teams die het Nederlandse voetbal zijn statuur hebben gegeven.
'Voetbal is simpel'
Toch deed tactiek hem weinig. "Voetbal is simpel, hoor", zei Neeskens in 1995 in gesprek met Hugo Camps. "Tactiek is waardeloos als je acht op de tien duels verliest."
Niemand die zo mooi kon tackelen als Neeskens. Zijn man-tegen-man-duels waren berucht. "Ik speel wel hard, maar niet gemeen", schetste het scheermes ooit eens zelf.
"Legendarisch waren de duels tussen Johan en Willem van Hanegem", herinnert oud-ploeggenoot Jan Mulder zich. "Dat was bikkelen op hoog niveau. Op voetbaltechnisch gebied, maar ook op het gebied van hardheid. Op het veld was hij een boef, maar ook een heel lieve jongen."
Hard geworden onder de rook van de Hoogovens, waar zijn vader werkte, ontplooide Neeskens als schuchtere 19-jarige jongen dat talent in Amsterdam. Bij Ajax, waar hij 120 wedstrijden voetbalde, vormde hij binnen de lijnen al gauw een gevreesd duo met Nico Rijnders. Mannen met benen van staal, 'De Brekers' genoemd. Buiten het veld sloeg clubicoon Sjaak Swart een arm om hem heen.
"Ik heb Johan altijd als mijn eigen zoon beschouwd", zei Swart geschokt na het overlijden. "Hij heeft 55 jaar geleden twee jaar bij mij gewoond. Ik was zijn tweede vader, zei hij."
Van Barcelona naar Amsterdam
Bij Ajax groeide Neeskens uit tot de tweede grote man, naast Johan Cruijff. Maar Neeskens was misschien nog wel meer van Barcelona dan van Amsterdam.
In Camp Nou veroverde Neeskens met zijn duelmoed in 140 wedstrijden de harten van de Catalanen. De populariteit van 'El Torero' bleef in Barcelona niet ver achter bij die van Cruijff. Stiekem was 'Johan Segundo' meer geliefd. "Elke wedstrijd speelde ik er met kippenvel op mijn lijf."
Na het Catalaanse succes en de tweede verloren WK-finale in 1978 tegen Argentinië volgde in de Verenigde Staten de anonimiteit en de moeilijkheden.
Van New York naar Oranje
Als speler van New York Cosmos doken wilde verhalen op over drank, drugs en vrouwen. De ellende was begonnen met de trainer daar, legde Neeskens later uit. Via Groningen keerde Neeskens, toen 33 jaar, kortstondig terug in Oranje. Nog altijd uitdelend ja, de pass in de rechtervoet immer secuur, maar de jachtige tred wel wat afgenomen.
Afbouwen deed hij in Zwitserland, waar hij in 1991 in alle rust stopte met voetballen en begon als trainer.
Vanuit zijn tweede thuis in Zwitserland reisde Neeskens als assistent-trainer alsnog de wereld over. Samen met Ronald Koeman als assistent bij Hiddinks Oranje in 1998 en als kompaan van Rijkaard bij zijn geliefde Barcelona. Tussendoor, van 2000 tot 2004, was Neeskens ook een tijd hoofdtrainer, van NEC in de eredivisie.
"Voetbal was zijn leven", vertelde Arie Haan maandag na het overlijdensbericht. "Daarom was hij zo blij met WorldCoaches van de KNVB. Ging-ie zeker vier keer per jaar voor op pad. Dat vond-ie fantastisch."
Als klein jongetje wilde Koeman altijd Neeskens zijn. De bondscoach zag hem als zijn grote idool, klonk het maandag op de KNVB-campus in Zeist. Daar in de beeldentuin is Neeskens' penalty in de WK-finale van '74 vereeuwigd. Een standbeeld voor de man die altijd onbaatzuchtig en bescheiden bleef.
