Met het beperken van YouTube raken Russen nog verder in een isolement

• Geertruid Peene

  redacteur Online

De afgelopen weken viel het YouTube-gebruikers in Rusland al op: het platform begon te haperen en werd steeds trager. Gisteren meldden tienduizenden op storingswebsite Sboy dat ze het Amerikaanse videoplatform niet of nauwelijks meer konden gebruiken.

Op de website uitten mensen hun frustratie. "Binnenkort is het net als in Noord-Korea," schreef "Ljoedmila". "Wat moet je doen als je YouTube nodig hebt voor je werk?", vroeg een ander. "Wie haalt het in zijn hoofd om YouTube te blokkeren?", vroeg "Oleg". "Mijn hele familie kijkt ernaar. Mijn oma luistert naar priesters, mijn kind kijkt naar tekenfilms." Sinds vanochtend lijkt ook de storingswebsite niet langer bereikbaar te zijn.

Kort na de Russische invasie in Oekraïne werden Instagram en Facebook geblokkeerd door Rusland. "Sindsdien was het de vraag wanneer YouTube aan de beurt was", zegt universitair docent Mariëlle Wijermars. Wijermars is gespecialiseerd in het Russische internetbeleid.

Tweeënhalf jaar later lijkt het zover, al gaat het nog niet om een blokkade, maar om flinke beperkingen. Dat heeft waarschijnlijk ook te maken met eerdere pogingen tot het censureren van Telegram in 2018, zegt Wijermars.

Internet volledig plat

"Bij Telegram is het zo misgegaan dat bijna het hele internet plat kwam te liggen", zegt Wijermars. Telegram stapte continu over van server, terwijl de Russische mediawaakhond Roskomnadzor alle IP-adressen van die servers probeerde uit te schakelen. Het resulteerde in miljoenen geblokkeerde IP-adressen waardoor veel Russische websites onbereikbaar waren, terwijl Telegram zelf in de lucht bleef.

Sindsdien hebben de Russische autoriteiten nieuwe manieren ontwikkeld om internetdiensten en VPN-diensten te blokkeren of vertragen, zegt Wijermars. In aanloop naar de verkiezingen in 2021 beperkte Rusland de bandbreedte voor Twitter toen het platform weigerde protest-gerelateerde content te verwijderen. "Daarmee kon Rusland testen of de nieuwe apparatuur werkte", zegt Wijermars.

Dat het 2,5 jaar duurde voordat Rusland YouTube aanpakt, heeft ook te maken met de ontwrichtende gevolgen die dat kan hebben, denkt Wijermars. "YouTubegebruik beslaat een aanzienlijk groot deel van al het internetverkeer in Rusland en blokkeren brengt daarnaast een risico met zich mee voor andere Google-diensten."

Het is de vraag in hoeverre Rusland dit risico wil nemen "En willen ze alle Google-diensten, zoals zoekmachines en e-mail gaan blokkeren? Dat heeft niet alleen politieke, maar ook economische gevolgen."

Drukmiddel

Het Russische parlementslid Alexander Chinsjtejn, hoofd van de parlementaire commissie informatiebeleid, zei eind juli dat YouTube ernstig vertraagd ging worden. Volgens Chinsjtejn was dit niet per se gericht op Russische gebruikers, maar een drukmiddel om door YouTube geblokkeerde kanalen en video's terug online te krijgen.

In 2022 blokkeerde YouTube wereldwijd de Russische staatsmedia RT en Sputnik, in navolging van de EU-blokkade van Russische staatsmedia. YouTube verwijderde sindsdien duizenden pro-Russische YouTube-kanalen en video's vanwege het schenden van de YouTube-richtlijnen.

"Deze conflicten gaan al jaren terug", zegt Wijermars. Ze denkt niet dat dit nu de belangrijkste reden is. "Het is ook opvallend dat de Russische instanties die deze beperkingen daadwerkelijk uitvoeren vooralsnog ontkennen dat zij hier een hand in hebben."

De telecomservices wijzen namelijk Alphabet (het moederbedrijf van YouTube en Google) aan als schuldige. De problemen zouden zijn ontstaan omdat het bedrijf sinds februari 2022 de servers in Rusland niet meer updatet.

Kanalen onafhankelijke media

YouTube was een van de laatste manieren waarop Russen eenvoudig toegang hadden tot niet-gecensureerde informatie. Websites en tv-zenders waren geblokkeerd, maar onafhankelijke media konden de Russische bevolking ongehinderd bereiken via YouTube.

Prominente oppositiefiguren, waaronder de vorige week vrijgelaten Ilja Jasjin, maakten hier ook volop gebruik van. De inmiddels overleden oppositieleider Navalny publiceerde er bijvoorbeeld vanuit zijn gevangenschap een documentaire waarin hij de Russische president Poetin ervan beschuldigde een miljardenpaleis te hebben gebouwd met verduisterd geld. De beelden gingen de wereld over, maar werden ook in Rusland veel bekeken.

Onderwijs en entertainment

"Tot nu toe is de blokkade niet officieel bevestigd, misschien ook om een afgang te voorkomen", zegt Wijermars. Ook zonder een volledige blokkade kan Rusland het gewenste effect bereiken. Door de beperkingen op de bandbreedte kunnen de video's zo vertragen dat gebruikers opgeven. "Zo stimuleer je gebruikers op Russische platforms over te stappen en is het doel al bereikt."

Rutube is een van de Russische varianten op YouTube, zoals VKontakte de Russische versie van Facebook. VKontakte wordt veel gebruikt, wat niet geldt voor Rutube.

"Je hebt geen toegang meer tot wereldwijde content en er is sprake van censuur. Het is een hele andere informatieomgeving, waar Russische gebruikers niet zomaar alles kunnen uploaden", zegt Wijermars. "Dat heeft niet alleen gevolgen voor nieuwsvoorziening, maar ook voor bijvoorbeeld onderwijs."