NAVO-baas Rutte moet diepe kloven overbruggen

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Ondanks de sterke polarisatie in eigen land wist Mark Rutte de langstzittende Nederlandse premier te worden. Als secretaris-generaal bij de NAVO gaat hij vanaf oktober zo mogelijk nog diepere kloven tegemoet, maar dan op het wereldtoneel, waar veel op het spel staat. Voor welke uitdagingen staat de NAVO met Rutte aan het stuur? En kan hij het aan?

Het grootste probleem van de NAVO is de onenigheid binnen het bondgenootschap, zeggen militair deskundigen tegen de NOS. Daar moet Rutte mee aan de slag om de dreiging vanuit Rusland het hoofd te bieden.

"Rutte moet Amerika bij de les houden, zeker als Trump weer verkozen wordt", zegt Patrick Bolder, luitenant-kolonel buiten dienst bij de luchtmacht. Hij verwijst naar een campagnespeech van Trump, die dit najaar opnieuw president kan worden. Trump zei dat hij de Russische Federatie zou aanmoedigen om Europese NAVO-landen die te weinig geld aan defensie besteden aan te vallen.

"Dat soort taal is slecht voor de geloofwaardigheid van de NAVO", zegt Bolder, die verbonden is aan het Haags Centrum voor Strategische Studies. "Dan blijft er niets over van de resolute houding waarmee de NAVO voor afschrikking zorgt."

En het is niet alleen een kwestie van taal, denkt hij. Afschrikking door middel van sterke conventionele strijdkrachten en kernwapens is de hoeksteen van de verdediging van Europa. Die elementen moeten niet verzwakt, maar juist versterkt worden. Daar zal Rutte een hele kluif aan hebben, want de Europese NAVO-lidstaten zijn allesbehalve eensgezind en gecommitteerd aan een sterkere NAVO.

'Nationalisme en populisme'

"Naar binnen gekeerde politiek in Europa." Zo noemt Ben Bekkering het probleem dat volgens hem een dreiging vormt voor de eenheid binnen de westerse alliantie en een uitdaging is voor Rutte. "Er komen leiders aan de macht die niet zo veel op hebben met internationale oriëntatie en afspraken", zegt Bekkering, viceadmiraal buiten dienst bij de Koninklijke Marine en verbonden aan Instituut Clingendael.

Hij verwijst daarmee naar onder andere Trump en de Hongaarse premier Orbán. Die laatste steunde Rutte pas na "een goed gesprek", half juni. "Die nationalistische, populistische tendens druist in tegen de waarden waar wij voor hebben geknokt sinds de Tweede Wereldoorlog en waar de NAVO voor staat."

Dat heeft concrete gevolgen. Hongarije hield, evenals Turkije, de toetreding van de twee nieuwste lidstaten Finland en Zweden lang tegen. Beide landen koesterden een traditie van neutraliteit, maar gingen na de Russische invasie in Oekraïne overstag en zochten aansluiting bij de alliantie.

Inmiddels zijn Finland en Zweden dus lid, maar het feit dat Orbán maandenlang tegenstribbelde sloeg een deuk in de eenheid die de NAVO wil uitstralen. En er is twijfel gezaaid over hét grote vraagstuk waar Rutte mee te maken krijgt: hoe ver wil de NAVO gaan in het opstaan tegen Rusland? Met andere woorden, wat ziet Poetin als hij naar de huidige NAVO kijkt: een sterk, verenigd front? Of een verdeeld en dus beïnvloedbaar gezelschap?

Een breder probleem zijn de uiteenlopende belangen binnen de alliantie, benadrukt Han Bouwmeester, hoogleraar militaire operationele wetenschappen. "De lidstaten aan de Middellandse Zee zitten met vluchtelingenproblemen en hebben dus andere prioriteiten dan de rest. Aan de oostflank hebben de Baltische staten, Polen en Roemenië meer oog voor de dreiging uit Rusland. Om alleen al daartussen overeenstemming te bereiken, moet de secretaris-generaal deals sluiten. Rutte moet dat goed verstaan."

Vooral de Oost-Europese lidstaten zullen mogelijk stug reageren op Rutte bij onderhandelingen. Veel mensen in die regio vinden het onterecht dat weer een West-Europese leider de topfunctie kreeg.

De oostflank voelt de dreiging vanuit Rusland tenslotte van zeer dichtbij. Daarom wierp de Roemeense president zich op als tegenkandidaat, met als argument dat het hoog tijd werd Oost-Europa een leidende rol te geven in de verdediging van het continent.

Gaat het Rutte lukken om alle meningsverschillen en tegengestelde belangen te overbruggen? "Het is een lastige taak, maar Mark Rutte heeft de juiste karaktereigenschappen," zegt Bouwmeester. "Hij is onze langstzittende premier en heeft leiding gegeven aan verschillende coalities. Hij heeft aangetoond dat hij met diverse partijen kan samenwerken. En hij valt goed bij de Amerikanen, bij zowel Biden als Trump."

In het verleden heeft Rutte geen indruk gemaakt wat betreft zijn betrokkenheid bij defensie, vindt Patrick Bolder. "Hij heeft zich jarenlang niet zo veel aangetrokken van het veiligheidsvraagstuk. De NAVO-norm om 2 procent van het bruto binnenlands product te besteden aan defensie heeft hij pas na de Russische invasie in Oekraïne tot prioriteit gemaakt."

Maar ook Bolder denkt dat Rutte de juiste persoonlijkheid heeft voor deze rol. "Een secretaris-generaal van de NAVO moet zich kunnen wegcijferen en voor consensus zorgen. Rutte is wat dat betreft het ideale oliemannetje. Hij kan met iedereen door een deur, behalve misschien met Orbán."