Nobelprijswinnaar Mukwege doet gooi naar presidentschap Congo

• Eva de Vries

  redacteur Buitenland

• 

  Elles van Gelder

  correspondent Afrika

"Mijn enige drijfveer is om ons land te redden en de waardigheid van ons volk te herstellen." Met deze woorden stelde de 68-jarige Congolese chirurg, gynaecoloog én Nobelprijswinnaar Denis Mukwege zich kandidaat voor de presidentsverkiezingen in de Democratische Republiek Congo, komende woensdag.

Hij is een van de 26 oppositiekandidaten die het opnemen tegen de zittende president Félix Tshisekedi, die in 2019 na omstreden verkiezingen aan de macht kwam. Mukwege noemde zijn land, dat rijk is aan grondstoffen "het lachertje van het continent". Hij wil het tij keren.

Een nobele wens, zegt Sandrine Ekofo, beleidsmedewerker Congo bij de Belgische ontwikkelingsorganisatie Broederlijk Delen. "Maar een gynaecoloog met internationale naamsbekendheid maakt nog geen capabele president."

In het oosten van Congo worden jaarlijks tienduizenden meisjes en vrouwen verkracht door strijders van gewapende groepen. Eind jaren 90 besluit de jonge dokter Mukwege zoveel mogelijk slachtoffers te gaan helpen. Hij richtte het Panzi-ziekenhuis op in zijn geboortestad Bukavu en daar werkt hij samen met zijn team aan het herstel van de fysieke verwondingen en trauma's die vrouwen overhouden aan seksueel geweld.

'De man die vrouwen repareert'

Meer dan 50.000 meisjes en vrouwen heeft hij inmiddels behandeld, volgens hem een teken dat massaverkrachting in Oost-Congo wordt gebruikt als oorlogswapen. Zijn werk als arts leverde hem de eretitel "de man die vrouwen repareert" op. In 2018 werd hem de Nobelprijs voor de Vrede toegekend.

Dat Mukwege zich nu kandidaat stelt valt goed bij de vrouwen die hij steunt. Zoals Wimana, die in een vluchtelingenkamp net buiten de stad Goma woont. Haar tienerdochter is verkracht.

"Een man lokte haar mee, hij zei dat hij wist waar ze groenten kon plukken", vertelt ze. "Maar hij loog, ze werd meegenomen naar een rebellengroep, waar ze werd verkracht. Pas na drie dagen kwam ze terug."

Wimana put hoop uit het kandidaatschap van Mukwege. "Vrouwen en meisjes worden hier verkracht en niemand komt voor ons op. Hij hoort ons."

Waar Mukwege zijn hele carrière hielp met de gevolgen van geweld, hoopt hij nu de oorzaken aan te kunnen pakken. "Hij wil een streep trekken door corruptie en armoede", vertelt beleidsmedewerker Ekofo. "En aan de slag gaan met de straffeloosheid, door een internationaal tribunaal op te zetten waar daders worden berecht."

Inspirerende toespraken

Zijn belangrijkste thema is veiligheid. "Mukwege wil af van buitenlandse soldaten uit landen als Oeganda en Burundi en in plaats daarvan juist investeren in een sterk nationaal leger. Hij wil de wereld laten zien dat Congo de touwtjes weer in eigen handen heeft."

Maar kan de arts zijn schat aan ervaring en aanzien omzetten in een politieke overwinning? Ekofo betwijfelt het. In het oosten, in Mukweges geboortestreek, kent iedereen hem en krijgt hij vast veel stemmen. Maar in de rest van het land wordt hij niet als kanshebber gezien, merkt ze.

"Congolezen zeggen dat hij het politieke spel niet kent", zegt Ekofo. Volgens hen is Mukwege vooral in het Westen populair, waar hij prijzen wint en inspirerende toespraken houdt. "Ze zijn bang dat hij de belangen van het Westen behartigt, omdat hij vooral opkomt voor vrouwenrechten, in een samenleving waarin juist mannen een heel dominante rol spelen."

Ook hoort Ekofo van veel Congolezen dat Mukwege met zijn 'verwesterde' manier van spreken de 'gewone Congolees' niet bereikt. "Heel tegenstrijdig natuurlijk, want hij heeft de afgelopen decennia zoveel betekend, juist voor die gewone Congolees", zegt Ekofo.

Ze denkt dat hij alleen kans maakt als de verschillende oppositiekandidaten de handen ineen slaan en besluiten om samen één sterke kandidaat naar voren te schuiven. "Maar tot nu toe zijn ze nogal verdeeld. Ik denk niet dat dit gaat gebeuren."

Poppetjes op juiste plekken

In het vluchtelingenkamp bij Goma blijft Wimana hopen op een overwinning voor Mukwege. "Hij gaat vrede brengen en zorgen voor ons, de vrouwen in Congo." Maar volgens Ekofo is die kans nihil en wint president Tshisekedi een tweede termijn. "De kaarten zijn al geschud. Zijn posters hangen overal, hij heeft poppetjes op de juiste plekken en genoeg geld in zijn campagnekas."

De situatie in het oosten van Congo blijft zorgwekkend als Tshisekedi aan de macht blijft, vreest Ekofo. Eén voordeel is in ieder geval dat Mukwege dan weer tijd heeft voor zijn werk in het ziekenhuis. "Waar meisjes en vrouwen hem voorlopig nog hard nodig zullen hebben."