Onverwachte levering langeafstandsraketten Oekraïne: 'Aanvulling, geen gamechanger'

• Annabel van Gestel

Maandenlang heeft Oekraïne erom gevraagd en dinsdag waren ze er ineens: Amerikaanse ATACMS-raketten. Oekraïne gaf beelden vrij van de lancering van ten minste drie van deze langeafstandsraketten, die doelen ver achter de frontlinie kunnen bereiken. Hoogleraar oorlogsstudies Frans Osinga noemt de raketten een "belangrijke aanvulling" op het Oekraïense arsenaal, maar geen gamechanger.

De raketten van dinsdag zouden negen Russische helikopters hebben vernietigd op een Russische luchtmachtbasis in het oosten van Oekraïne, ruim honderd kilometer achter de frontlinie. In een videoboodschap diezelfde avond bedankte president Zelensky de Amerikanen: "De ATACMS hebben zich bewezen."

Osinga noemt de raketten een "belangrijk operationeel instrument", dat een deuk kan slaan in de Russische logistiek en commandovoering. "Het kan Rusland dwingen de militaire faciliteiten verder naar achter te verplaatsen, buiten afstand van de ATACMS."

Diepe operatie

Ook oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif denkt dat het Oekraïne vooral helpt in de uitvoering van de "diepe operatie" in de oorlog. "Helikopters moeten bijvoorbeeld verder weg worden gestationeerd, waardoor ze langer moeten vliegen", zegt De Kruif.

"Ze kunnen dan, vanwege de brandstof, minder lang boven het gevechtsterrein hangen. Aanvallen op munitiedepots leveren problemen op met het leveren van artillerie. Het is eigenlijk een indirecte manier om de vijand uit te schakelen."

De Oekraïense legerleiding gaf dinsdag deze video vrij:

In tegenstelling tot eerdere wapentoezeggingen, zoals het Amerikaanse HIMARS-raketsysteem en Britse en Franse Storm Shadow-raketten, is de levering van de ATACMS niet van tevoren bekendgemaakt. Volgens Osinga is dat bewust gedaan "om Rusland te verrassen zodat ze hun militair materieel niet zouden verplaatsen."

ATACMS-raketten kunnen doelen op driehonderd kilometer raken, maar Oekraïne heeft kleinere exemplaren ontvangen. Volgens The New York Times gaat het om twintig stuks met een bereik van 160 kilometer. "Daarmee voorkom je dat ze doelen diep in Rusland kunnen bereiken", zegt De Kruif. "Dat blijft een angst voor de VS."

Hoewel Oekraïne liever de grotere ATACMS-raketten had gekregen, hebben ze een fors groter bereik dan de HIMARS, die doelen op zo'n 80 kilometer afstand kunnen raken. De Storm Shadow-raketten, geleverd door Frankrijk en Groot-Brittannië, hebben een bereik van 250 kilometer. Het gebruik daarvan is ingewikkelder, omdat die vanuit een vliegtuig moeten worden gelanceerd.

De Kruif: "Luchtsteun is een duur middel. Het heeft een grotere planningscyclus, dus je moet ongeveer 24 uur van tevoren weten waar je doel is. En vliegtuigen zelf zijn kwetsbaarder, dus je moet maatregelen nemen voor luchtverdediging."

De ATACMS-raketten zijn daarentegen snel te installeren op de grond en kunnen worden afgevuurd vanaf de al beschikbare HIMARS-lanceerinstallaties. Vanaf het moment van afvuren bereiken ze binnen enkele minuten hun doel. De Kruif: "ATACMS zijn relatief eenvoudig in te zetten."

De oud-generaal voegt toe dat de rol van vliegtuigen aan het veranderen is in de oorlogsvoering. "Met een vliegtuig kun je binnen 24 uur naar een doel duizend kilometer verderop vliegen, maar grondtroepen hebben daar weinig aan. Steun aan grondtroepen begint door nieuwe technologie steeds verder weg te drijven van de luchtmacht. De ATACMS-raketten zijn een voorbeeld daarvan."

Duitse Taurus-raketten

Hoogleraar Osinga denkt dat de levering van de ATACMS-rakketten een aansporing kan zijn voor Duitsland om over de brug te komen met Taurus-raketten. Dat wapen, waar Oekraïne al maanden om vraagt, kan na lancering uit een vliegtuig nog 500 kilometer op eigen kracht verder vliegen. "Oekraïne zal opnieuw het verlanglijstje voorhouden aan Duitsland."

De Kruif betwijfelt of bondskanselier Scholz daadwerkelijk zal overgaan tot levering van de raketten. Dat de VS de ATACMS heeft gestuurd, kan volgens hem juist ook een reden zijn voor Duitsland om pas op de plaats te maken. "Je kunt ook redeneren dat de Taurus-raketten nu even niet nodig zijn."

'Grote vergissing'

Kort na de lancering van de ATACMS afgelopen dinsdag noemde de Russische ambassadeur in de VS de levering "een grote vergissing" van de Amerikanen. Een dag later zei Poetin dat de inzet van de raketten het verloop van de oorlog niet zal veranderen en dat het Russische leger "in staat is ze neer te halen".

"Tot nu toe hebben we bij elke wapenlevering gezien dat Rusland het gevaar ervan bagatelliseert", zegt Osinga. "De angst in het Westen dat wapens met een groter bereik zullen leiden tot verdere escalatie van de oorlog, leeft dan ook vooral in de hoofden van analisten en politici."