Gevaar zware pijnstillers wordt onderkend, maar gebruik neemt toch toe

Het aantal patiënten dat zware pijnstillers krijgt voorgeschreven, is vorig jaar toegenomen met 5 procent ten opzichte van 2021. Het gaat om pijnstillers als oxycodon, fentanyl en morfine. Het risico op verslaving bij langdurig gebruik van deze zogenoemde opioïden is hoog.

Van de ruim een miljoen gebruikers namen er 600.000 een sterkwerkend middel, een stijging van 6,4 procent ten opzichte van een jaar eerder. Dat blijkt uit cijfers van de Stichting Farmaceutische Kerngetallen. Het gaat om middelen die via de apotheek worden verstrekt. Gebruik bij kankerpatiënten in het ziekenhuis en gebruik in de palliatieve zorg is hierbij niet meegerekend.

Binnen deze groep gebruiken steeds meer mensen een kortwerkend middel. Dat zijn er ruim 430.000, een stijging van 7,9 procent.

Afhankelijkheid

Verslavingsinstellingen maken zich zorgen over het toenemende gebruik, omdat dergelijke middelen al binnen enkele weken kunnen leiden tot fysieke afhankelijkheid.

Er zijn zo'n 90.000 mensen die chronisch een sterk, kortwerkend middel gebruiken. Dat aantal is al jaren stabiel. "Deze mensen kunnen wel een afhankelijkheid ontwikkelen, maar het ligt ook aan de manier van innemen van deze middelen, of dat dagelijks is of incidenteel, bijvoorbeeld voor zware inspanning", zegt Jelmer Weijs, bestuurslid van de Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde en verslavingsarts KNMG bij Jellinek.

"De zware pijnstillers worden alleen voorgeschreven bij hele hevige pijn, meestal na een operatie of bij een breuk. Er is een pijnladder waarop je steeds hoger kunt met pijnstilling en deze middelen zijn het maximum", aldus Weijs.

Een van die middelen is oxycodon, wat kort- en snelwerkend is. Dat is snel verslavend. "Het is een goedwerkende pijnstiller, maar alleen voor kortdurend gebruik, bijvoorbeeld voor iemand die na een heupoperatie naar huis mag. Je kunt het dan een aantal dagen of weken gebruiken. Het is alleen bedoeld om te gebruiken bij hevige pijn, daarna moet je overgaan op een andere pijnstiller."

Snelle werking

Ze zijn dus niet bedoeld voor chronische pijn. Juist vanwege het verslavingseffect moeten ze voor kortdurend gebruik worden voorgeschreven. Voor mensen met chronische pijn zijn er alternatieven. Zo zijn er andere medicijnen of is het mogelijk om op andere manieren pijn te bestrijden, bijvoorbeeld met een zenuwblokkade.

Een klein percentage raakt verslaafd. In 2021 zochten voor zover bekend 1053 mensen hulp, blijkt uit cijfers van het Ladis, het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem. Het Ladis ziet een toename sinds 2016.

"Het hangt erg af van de toedieningsvorm hoe verslavend het is", zegt Weijs. "Bij pleisters met een vertraagde afgifte is de kans wat kleiner dan bij kortwerkende middelen. Hoe sneller het werkt, hoe korter het werkt en hoe verslavender het is."

Hoe hoger de dosering en hoe langer het gebruik, hoe groter de fysieke afhankelijkheid, hoe moeilijker het is om ermee te stoppen. De ontwenningsverschijnselen kunnen hevig zijn, zegt Weijs. "Je wordt erg ziek bij ontwenning: misselijk, braken, diarree, pijn in je lijf, onrust." Bij forse fysieke afhankelijkheid kan de verslavingszorg hulp bieden bij het afbouwen.

In onderstaande video legt NOSop3 uit wat het risico is van zware pijnstillers:

Toenmalig minister Bruins voor Medische Zorg kondigde in 2019 maatregelen aan om het gebruik van zware pijnstillers terug te dringen. Toen werd duidelijk dat artsen het middel vaak makkelijk voorschrijven en patiënten eenvoudig herhaalrecepten krijgen. Hij wees op de grote aantallen verslaafden in de VS en zei dat hij niet wil dat Nederland die kant op gaat.

In aanbevelingen aan de huisartsen pleitte demissionair minister Kuipers er vorig jaar voor om opioïden zo kort mogelijk voor te schrijven en herhaalrecepten alleen uit te schrijven na een nieuw consult.

"Je ziet wel het begin van een cultuuromslag in Nederland. Middelen als oxycodon worden in principe niet meer klakkeloos voorgeschreven", zegt Weijs. Volgens kennisinstituut voor de zorg Nivel is het aantal mensen dat opioïden voorgeschreven krijgt door de huisarts de laatste jaren stabiel.

Maar het aantal patiënten dat zware pijnstillers krijgt neemt toch toe. "Hoe dat komt, is niet duidelijk. We moeten er als medische wereld heel alert op zijn dat het gaat om kortdurende pijnbestrijding. Elke voorschrijver moet per recept kijken of er nog een indicatie is. Er moeten goede overwegingen zijn om het opnieuw voor te schrijven."