'Gabon moet zich politiek helemaal opnieuw uitvinden als staatsgreep slaagt'

Voor de negende keer in drie jaar tijd is er in een land in West- of Centraal-Afrika een coup gepleegd. De staatsgreep vertoont veel overeenkomsten met die in de andere landen, maar er zijn ook grote verschillen.

Een groep militairen verscheen vannacht op de staatstelevisie met de mededeling dat zij een streep zetten door de resultaten van de verkiezingen. De gekozen president Ali Bongo is onder huisarrest geplaatst. Op de straten werd ondertussen door militairen de naam van Brice Oligui Nguema gescandeerd, het hoofd van de Republikeinse Garde. Die is later op de avond benoemd tot tijdelijke leider van het land.

Oligui Nguema werd door een groep soldaten in de lucht geheven:

Het land werd vanaf 1967 geregeerd door Omar Bongo en na zijn dood in 2009 nam zijn zoon Ali het over. Dat er onvrede heerste in het land, merkte Klaas van Walraven van het African Studies Centre in Leiden in 2018 al. "Twee jaar daarvoor waren presidentiële verkiezingen gehouden en ik merkte dat de mensen die ik sprak in privésetting helemaal losgingen op de Bongo's en de oneerlijke verdeling in het land." Tegelijk benadrukt hij dat het land een stuk minder arm is dan landen in West-Afrika waar coups zijn gepleegd.

In West-Afrika werden presidenten de afgelopen jaren voornamelijk weggestuurd omdat zij volgens het leger te weinig deden aan bestrijding van radicaal-islamitische milities. In Gabon speelt die problematiek niet en zeggen de coupplegers vooral tot hun actie te zijn overgegaan omdat zij het oneens zijn met de verkiezingsuitslag.

Maar het kan ook zijn dat het leger de staatsgreep daarmee legitimeert, terwijl er eigenlijk een andere reden achter zit, zegt Van Walraven. "Bijvoorbeeld dat militairen vinden dat ze te weinig verdienen. Dan wordt het een corporate coup genoemd. "Maar de coupplegers wijzen natuurlijk altijd naar een politiek probleem als zij de macht overnemen."

Het politieke systeem in veel Afrikaanse landen is gebaseerd op zogenoemde cliëntennetwerken, legt Van Walraven uit. "Zo verdeelden de Bongo's geld en macht onder familieleden, familie van familie, mensen uit de eigen regio en die verdeelden het dan weer verder." Die mensen zijn dan in meer of mindere mate op de hand van de president, zegt hij. "Als je dat goed doet dan kun je jaren aan de macht blijven."

Het is volgens de Afrikadeskundige nog te vroeg om te zeggen of er met de staatsgreep ook echt een eind komt aan de macht van de familie Bongo. Maar als die macht voorbij is, staat het leger een grote klus te wachten, zegt hij. "Je mag hopen dat de coupplegers er een keurige transitie van maken met een constitutie en verkiezingen. Maar als dit het einde betekent van de Bongo-clan, dan zal Gabon zich politiek helemaal opnieuw moeten uitvinden."