Suggestieve filmpjes en referendum: nieuwe 'verkiezingstrucs' in Polen
Over twee maanden mogen de Polen naar de stembus. Maar behalve over de samenstelling van het parlement moeten kiezers zich waarschijnlijk ook buigen over een reeks andere vragen. Afgelopen week kondigde de regering namelijk aan ook een referendum te willen houden op de verkiezingsdag, 15 oktober.
Het was een langzame ontknoping: eerst de aankondiging van een referendum zonder details, en sinds afgelopen vrijdag elke dag de onthulling van een nieuwe vraag waarover de Polen mogen stemmen. Of de muur tussen Polen en Belarus moet blijven bijvoorbeeld, en of staatsbedrijven verkocht mogen worden. Vanmiddag ging het parlement akkoord met het referendum.
Dat uitsmeren is een bewuste strategie van regeringspartij PiS, denkt Radoslaw Markowsi, professor politieke wetenschap aan de SWPS-universiteit in Warschau. "Een poging om zo zichtbaar mogelijk te zijn in de media, met eigen uitleg."
'Schijnreferendum'
De keuze voor de thema's, naast de grensmuur en staatsbedrijven ook migratie en de pensioenleeftijd, vindt Markowski opvallend. Zijn onderzoekscentrum heeft gepeild wat Polen op dit moment de belangrijkste problemen in hun land vinden en daar sluiten de vragen nauwelijks op aan.
Het vaakst noemen Polen de oorlog in Oekraïne (34 procent), gevolgd door de klimaatcrisis (17 procent), economische crisis (9 procent) en slechte gezondheid en zorg (7 procent).
Dat de regering in plaats daarvan andere thema's aan de bevolking wil voorleggen, ziet de professor als poging van PiS het publieke debat te manipuleren in aanloop naar de verkiezingen. Die beloven spannend te worden, en dus is het vechten om elke stem. "Blijkbaar blijkt uit hun onderzoek dat dit de onderwerpen zijn die aanslaan bij hun eigen achterban."
Markowski vindt het dan ook een schijnreferendum, naar het voorbeeld van de Hongaarse premier Orbán. Volgens de Poolse regering wordt geld bespaard door het referendum tegelijk met de verkiezingen te houden. Maar voor een serieuze volksraadpleging is veel meer tijd, voorlichting en discussie nodig, aldus Markowski.
Suggestieve filmpjes
Duidelijk is dat het referendumplan overlapt met de verkiezingscampagne. "Deze politici willen u in gevaar brengen", stelde PiS-premier Morawiecki afgelopen vrijdag in een videoboodschap op X. Dat gevaar is volgens hem de migratiedeal die de EU afgelopen juni sloot.
Die deal omvat onder andere afspraken over de verdeling van migranten die Europa binnenkomen. Nagenoeg alle lidstaten stemden voor. Alleen Hongarije en Polen waren tegen, onvoldoende om het akkoord tegen te houden.
"We zien wat er gebeurt in de straten van West-Europa", zei de premier over beelden van brandende auto's, ingegooide ramen en een zwarte man die aan een mes likt. "De referendumvraag zal zijn: steunt u de toelating van duizenden illegale immigranten uit het Midden-Oosten en Afrika volgens het verplichte herverdelingsmechanisme dat de Europese bureaucratie heeft opgelegd?"
Met die 'Europese bureaucratie' bedoelt hij ook oppositieleider Donald Tusk. Als voormalige premier van Polen ging Tusk tijdens de migratiecrisis in 2015 akkoord met een Europees herverdelingsplan voor vluchtelingen. Later coördineerde hij als EU-voorzitter de migratiedeal met Turkije.
Scoren met migratie
Hoewel maar weinig Polen volgens het onderzoek van Markowski migratie als een belangrijk probleem zien (3 procent), is het wel een onderwerp waar partijen mee kunnen scoren. Een ruime meerderheid van de Polen is tegen het Europese herverdelingsplan. Polen vangt op dit moment al meer dan een miljoen vluchtelingen uit Oekraïne op, waar het volgens de regering veel te weinig steun uit Europa voor ontvangt.
Ook Tusk zelf doet inmiddels een duit in het zakje. In een videoboodschap sprak hij van "schokkende beelden van gewelddadige rellen in Frankrijk" en waarschuwde hij dat de Poolse regering juist meer burgers uit bijvoorbeeld het Midden-Oosten, Azië en Nigeria toelaat, in een poging om werknemers binnen te halen. "Polen moeten de controle over hun land en grenzen terugkrijgen."
Deze ogenschijnlijke draai kwam hem op kritiek uit de linkerhoek te staan. Die stelt dat Tusk probeert op te bieden tegen uiterst rechts: niet alleen PiS, maar ook het extreemrechtse Konfederacja, dat op dit moment klimt in de peilingen.
Te laat
Volgens Eurocommisaris Ylva Johansson verdraait de Poolse regering de werkelijkheid met het referendum. In een interview met nieuwssite Onet zegt ze dat het akkoord voor landen als Polen juist een uitzondering maakt, omdat het land al zoveel vluchtelingen opvangt. Polen zou juist van de deal profiteren.
Wat Polen uiteindelijk met een referendum opschiet, blijft de vraag. Het Europese migratieplan kunnen ze al niet meer tegenhouden; dat ligt al bij het Europees parlement.
