Polen de straat op na nieuwe 'mokerslag voor de democratie'
Op de verjaardag van de Poolse democratie heerst vandaag zeker niet overal in het land een feeststemming. In Warschau gaan Polen, 34 jaar nadat verkiezingen de val van het communisme hadden ingeluid, de straat op om te demonstreren. Zij vinden dat hun regering de democratie inmiddels steeds verder ondermijnt.
Met verkiezingen op komst stemde president Duda eerder deze week in met de oprichting van een commissie die volgens critici politieke tegenstanders van de regering buiten spel kan zetten. Oppositieleden maken zich klaar voor een verhitte verkiezingsstrijd.
Officieel is de commissie bedoeld om publieke personen aan te pakken die Poolse belangen hebben geschaad 'onder Russische invloed'. Zij kunnen niet alleen boetes krijgen, maar bijvoorbeeld ook een verbod van tien jaar op politieke functies.
Maar volgens critici is de commissie in strijd met de grondwet en deugt ze van geen kanten. "In werkelijkheid is ze alleen bedoeld om belangrijke oppositieleden uit te schakelen in de verkiezingsstrijd en te voorkomen dat ze een publieke functie krijgen", aldus Radoslaw Markowsi, professor politieke wetenschap aan de SWPS universiteit in Warschau. Premier Morawiecki ontkent dat.
Vergaande middelen
Het is het parlement, waar de coalitie rond de verreweg grootste regeringspartij PiS de meerderheid heeft, dat leden voor de commissie gaat voordragen. Zij mogen vervolgens met vergaande middelen mensen onderzoeken, aanklagen en veroordelen. Zonder dat een rechter zich daar nog over buigt, en ook in hoger beroep gaan is praktisch onmogelijk. Wat allemaal onder 'Russische invloed' valt, is niet duidelijk.
Eurocommissaris Reynders gaf eerder deze week al aan dat de Europese Commissie erg bezorgd is over de Poolse commissie, die "burgers het recht om verkiesbaar te zijn voor een publieke functie kan ontnemen". De Poolse regering is al in een lange strijd verwikkeld met Brussel over de Poolse rechtstaat, en ingevoerde aanpassingen waardoor de regering invloed op de rechtspraak kreeg.
Volgens Markowski is de commissie een mokerslag voor de democratie van een heel nieuwe categorie. "Tot nu toe heeft PiS de rechtspraak ontmanteld. Deze wet is puur bedoeld om het democratische proces zelf te manipuleren."
'Heksenjacht'
De Poolse oppositie heeft de commissie sterk veroordeeld. Oppositieleider Donald Tusk kan ervan uitgaan dat hij een van de voornaamste doelwitten voor onderzoek zal zijn. Hij was van 2007 tot 2014 premier van Polen en de huidige regering verwijt hem onder andere dat hij gasdeals heeft gesloten die Polen te afhankelijk hebben gemaakt van Rusland. Tusk is ook degene die heeft opgeroepen tot de demonstratie van vanmiddag.
Ook als iemand uiteindelijk niet veroordeeld kan worden, kan de commissie het politici in aanloop naar de verkiezingen aankomende herfst zwaar maken. "Zelfs zonder een veroordeling zullen bewust geselecteerde politici bestempeld worden als 'pro-Russisch', of erger," aldus Markowski.
Ondertussen dreigt eveneens de vervolging van journalisten. Verslaggevers Zonder Grenzen (RSF), een internationale journalistieke organisatie, vreest in aanloop naar de verkiezingen voor een "heksenjacht" op journalisten die kritisch berichten over de regering.
Afgelopen vrijdag kondigde president Duda nog aanpassingen van de commissie aan. Zo zou ze niet meer de bevoegdheid krijgen om mensen tien jaar lang een ambt te ontzeggen. In plaats daarvan zou ze een verklaring kunnen afgeven dat degene van wie is vastgesteld dat die onder Russische invloed gehandeld heeft, niet meer in staat is om in het publieke belang op te treden.
Zorgen niet weggenomen
Maar de aangekondigde wijzigingen hebben de zorgen voorlopig nog niet weggenomen. In een reactie wijst journalistenorganisatie RSF erop dat de commissie ondertussen al van kracht is, en voorstellen van Duda alleen niet genoeg zijn om die weer te veranderen.
Professor Markowski sluit niet uit dat de commissie een averechts effect zal hebben, en dat duidelijk zal worden dat PiS zelf Russische belangen heeft gediend. "Kort voordat Rusland Oekraïne aanviel, troffen zowel partijvoorzitter Kaczynski als premier Morawiecki regelmatig Le Pen, Salvini, Orban en andere Europese radicaal rechtse politici die financieel afhankelijk van Moskou waren of net als het Kremlin probeerden om de EU te ontmantelen en de westerse solidariteit te breken."
Tegelijk ziet hij dit als een volgende test voor de Poolse samenleving, "of die deze extremere aantasting van de Poolse democratie accepteert". De demonstratie in Warschau vandaag zal daarvoor een belangrijke aanwijzing zijn. De organisatoren hopen op enkele honderdduizenden demonstranten.
