Moskou neemt controle privélegers over 'om nieuwe Wagner te voorkomen'

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

Het Russische ministerie van Defensie heeft vanaf vandaag meer grip op de huurlingenlegers die meevechten in Oekraïne. Alle "vrijwilligerseenheden", zoals de privélegers worden genoemd, hebben onder dwang een contract met het ministerie getekend. Hierdoor moet de "effectiviteit van de Russische strijdkrachten" verbeteren, aldus het ministerie.

De maatregel was voor Jevgeni Prigozjin de reden om in opstand te komen. Hij vreesde het einde voor zijn Wagnergroep als de controle zou worden overgedragen aan het volgens hem incapabele ministerie van Defensie. Wagner weigerde het contract. Zeker 20 andere groepen gingen wel akkoord, stelt Moskou.

Dat aantal klinkt geloofwaardig, zegt Alec Bertina, analist bij het Londense inlichtingenonderzoeksbureau Grey Dynamics. Hij bestudeert al jaren Russische "private militaire bedrijven". De overige huurlingenlegers en milities zijn volgens hem erg loyaal aan Moskou.

"Deze 1 juli-maatregel was vooral bedoeld om controle over Wagner te krijgen", zegt Bertina. "Nu zal het ook als preventiemaatregel worden ingezet, om een nieuw Wagner te voorkomen." Het ministerie van Defensie zou nu sneller kunnen ingrijpen als een privéleger te onafhankelijk en machtig dreigt te worden.

Een greep uit de actieve privélegers:

De privélegers vormen een belangrijk fundament onder de Russische oorlogsoperatie in Oekraïne, stelde het Britse ministerie van Defensie eerder. "De groepen worden niet beperkt door de lage salarissen en inefficiëntie van het reguliere leger." Via de privélegers kan Rusland bovendien aan nieuwe manschappen komen, deels uit het buitenland, zonder actief te mobiliseren.

Ook accepteert de Russische samenleving een hoog dodental onder huurlingen gemakkelijker dan 'reguliere' militaire doden, aldus de Britten. Het ontbreekt bovendien aan cijfers over gesneuvelden. "Dat komt ook doordat in veel contracten staat dat bij een vermissing geen uitbetaling volgt", zegt onderzoeker Bertina. "Een omgekomen huurling kan als 'vermist' worden geregistreerd, zodat er niet hoeft te worden betaald."

Hoe begin je een privéleger?

Huurlingenlegers kunnen alleen met toestemming van het Kremlin bestaan, omdat ze eigenlijk bij wet zijn verboden. Verschillende oligarchen en staatsbedrijven, waaronder Gazprom, hebben de afgelopen jaren een 'beveiligingsbedrijf' opgezet. Voor de elite vormde het een manier om zichzelf in de kijker te spelen van het Kremlin. "Andersom vond het Kremlin zo financiers voor de oorlog", aldus Bertina.

De groepen spelen elk een eigen rol in de 'speciale militaire operatie'. Zo zijn de mannen van de Tsjetsjeense zetbaas Kadyrov zelden aan het front te zien: "Die treden meer op als bezettingsmacht in de bezette gebieden, waar ze het lokale verzet moeten uitschakelen. Of achter het front, om te voorkomen dat militairen zich terugtrekken", zegt Bertina. De legertjes van de zelfverklaarde republiekjes Donetsk en Loehansk vechten juist wel actief mee, met hoge verliezen tot gevolg.

Deels controleren de groepen elkaar, vertelt de Brit. "De Konvoj-militie staat bijvoorbeeld dicht bij het ministerie van Defensie, maar werkte ook nauw samen met de Wagnergroep. Het lijkt erop dat Konvoj optrad als een soort toezichthouder van Moskou bij Wagner."

Ideologisch

Geld speelt een grote rol in de huurlingenwereld, maar het is niet de enige motivatie voor aansluiting bij een privéleger. "Het zijn vaak patriottistische mensen, die loyaal zijn aan Poetin", aldus Bertina. Sommige groepen zijn wat politieker van aard. "Er zijn voorbeelden van neonazistische milities en imperialistische milities die uit zijn gebiedsverovering."

Zo kunnen de huurlingenlegers zich onderscheiden van elkaar, zegt de onderzoeker. "Op basis van ideologie, reputatie en geld kiest men een huurlingenleger. Het is een soort markt waarin ze zichzelf moeten profileren. Om die reden zijn ze vaak veel bezig met propaganda, waarbij ze balanceren tussen zichtbaarheid en geheimzinnigheid."

Prigozjins Wagnergroep groeide flink door de rekrutering van gevangenen. Ook in andere privélegers zijn sociaal kwetsbare mannen te vinden. Zo werft Redoet veel huurlingen in arme voormalige Sovjetstaten in Centraal-Azië, aldus Bertina. "Gevangengenomen militairen verklaarden dat ze in ruil voor deelname aan de invasie in Oekraïne een flat in Moskou kregen."

Groei van privélegers

Het is nog onduidelijk wat er verandert voor de privélegers nu ze onder contract van Defensie staan. Wagner mag niet langer deelnemen aan de 'speciale militaire operatie', liet het Kremlin donderdag weten. Bertina verwacht niet dat de inzet van de andere privélegers zal afnemen. "Het systeem werkt voor Rusland, dus dat zullen ze niet aanpassen."

Integendeel: de privélegers lijken belangrijker te worden. Volgens het ministerie van Defensie melden steeds meer mensen zich bij deze eenheden. Dat is ook nodig voor de ambitie van het Kremlin om het aantal gevechtsklare militairen te laten groeien tot 1,5 miljoen.

De vraag is welke groep in het gat springt dat Prigozjin achterlaat in Oekraïne, waar volgens schattingen zo'n 50.000 Wagnerhuurlingen actief waren. Er valt veel geld te verdelen: volgens president Poetin betaalde Rusland afgelopen jaar 1 miljard dollar aan het privéleger voor de Oekraïense activiteiten.