Zelfverzekerd loopt Jevgeni Prigozjin het ministerie van Defensie in Moskou binnen. Een draaiende camera volgt de baas van het Wagner-huurlingenleger. "Kan ik hier een brief afgeven?" zegt hij tegen een nietsvermoedende conciërge. Al weken weigert Prigozjin zijn Wagnergroep onder het gezag van Moskou te plaatsen, maar nu komt hij hoogstpersoonlijk een contract tekenen.
Rusland wil dat alle meevechtende milities en huurlingenlegers voor 1 juli onder controle komen van het Russische ministerie van Defensie. Tien groepen, waaronder het privéleger van de Tsjetsjeense heerser Kadyrov, zouden daarmee akkoord zijn gegaan.
Dwarsligger Prigozjin weigert. Het 'contract' dat hij op het ministerie afleverde, blijkt een grap. In dat document werd niet Wagner onder het gezag van het ministerie geplaatst, maar andersom. De huurlingenbaas is duidelijk: hij blijft de baas, en niet de "incapabele defensieminister Sjojgoe".
Zo botst Prigozjin geregeld met Moskou. Hij uit voortdurend kritiek op de legertop en de oorlog in Oekraïne, een strafbaar feit in Rusland. Hij haalt hard uit naar de Russische elite, die zelf niet wil vechten maar het 'gewone volk' de oorlog laat voeren. En bovenal kleineert hij met regelmaat minister Sjojgoe en chefstaf Gerasimov ("klootzakken", "falende clowns" en "uitschot").
Escalatie
De twist escaleerde de afgelopen weken. In een tirade van een uur riep Prigozjin op tot standrechtelijke executie van Sjojgoe en Gerasimov en hintte hij op revolutie en burgeroorlog. Twee weken geleden gijzelden Wagnertroepen een Russische commandant, omdat hij opdracht zou hebben gegeven op de Wagnergroep te schieten.
Het is duidelijk dat Prigozjin veel ruimte krijgt, heel veel ruimte. Hij zou niet door Rusland kunnen reizen zonder steun en bescherming op hoog niveau, stelde Ruslandkenner Samantha de Bendern van denktank Chatham House in The Guardian. Ze vergelijkt hem met Navalny, die het eveneens opnam tegen de elitie. "Maar wie bescherming geniet, kan wel zeggen wat hij wil."
Het toelaten van Prigozjin is "vintage Poetin", zegt Ruslandkenner Hubert Smeets van kennisplatform Raam op Rusland. "Al 22 jaar beheerst de Russische president de verdeel-en-heerstechniek. Verschillende fracties krijgen bepaalde ruimte maar worden afgekapt waar nodig, met Poetin als de scheidsrechter die boven de partijen staat."
In dat licht is het belangrijk om te benadrukken dat de Wagnergroep niet het enige 'privéleger' in Rusland is. Staatsbedrijf Gazprom lijkt bijvoorbeeld de eigenaar van de militie Potok, het Russische woord voor 'stroom'. De Redoet-militie wordt weer in verband gebracht met een groep oligarchen. Zo stelt iedere industrieel zijn eigen toekomst veilig.
Tour door Rusland
Het verschil met Prigozjin is dat hij nadrukkelijk op de voorgrond treedt. Sinds de terugtrekking uit Bachmoet (dat werd overgedragen aan het reguliere leger) toert hij door Rusland met een praatsessie, met de dubbelzinnige naam 'Wagner, het tweede front'. In verschillende provinciesteden worden Prigozjin-posters en folders gespot.
Het roept de vraag op wat de ambities van de vechtersbaas zijn. Hier begint het speculeren, waarschuwt Ruslandkenner Smeets. "Er zijn verschillende scenario's mogelijk." Een optie is dat Prigozjin 'gewoon' verder wil gaan met zijn huurlingenimperium, met name in Afrikaanse landen, waarmee hij schatrijk is geworden.
Een andere mogelijkheid is dat Prigozjin zichzelf in de kijker wil spelen voor het post-Poetin-tijdperk. "Hij kan zich opwerpen als potentiële partner in een coalitie voor een paleiscoup van siloviki - de oude KGB-elites."
Zijn politieke kansen worden echter laag ingeschat door de invloedrijke Russische politicoloog Andrej Kolesnikov. Zijn "extreem grove taalgebruik" schrikt juist af, schrijft hij. "En zijn oproepen tot algehele mobilisatie, doodstraf en het veranderen van Rusland in een soort Noord-Korea maken hem niet populair." Dat maakt hem minder een gevaar voor Poetin.
Prigozjin zou, in samenspraak met Poetin, de rol kunnen hebben overgenomen van de vorig jaar overleden Vladimir Zjirinovski. De radicale politicus vormde decennia de getolereerde, ultranationalistische 'oppositie' in het parlement. "In het Westen namen we hem niet serieus, maar hij vervulde de rol van 'verkenner'", zegt Smeets. "Hij stelde dingen voor die later gemeengoed werden in het Kremlin. En door radicaal te zijn, leek Poetin het redelijk alternatief."
Hoe nu verder?
Prigozjin houdt zijn kaarten tegen de borst. Door de terugtrekking uit Bachmoet is zijn rol in Oekraïne voor nu even uitgespeeld. Tot begin augustus mogen zijn troepen 'uitrusten'. Het kan strategie zijn: mocht het Russische leger door het Oekraïense tegenoffensief in nood komen, dan kan hij als grote held terugkeren op het slagveld.
Ondertussen blijft Prigozjin weigeren zijn troepen onder het gezag van Moskou te plaatsen. Ook Poetin heeft hem inmiddels hiertoe opgeroepen. Het is de vraag of Prigozjin weg kan blijven komen met zijn recalcitrantie. Smeets: "We weten pas dat hij te ver is gegaan zodra hij plots is overleden."
