Britse wetenschapper ontdekt per toeval 'cabaretshow' uit late middeleeuwen

Grapjes over een moordende haas, cynische sneren naar koningen en een absurdistisch verhaal over feestende varkens. Een onderzoeker van de Britse Cambridge-universiteit is op een geschreven versie van een middeleeuwse cabaretshow gestuit.

Literatuurwetenschapper James Wade ontdekte per toeval een manuscript tijdens een onderzoek in de nationale bibliotheek van Schotland. Hij sloeg meteen aan op een grap van de auteur in het voorwoord: "Door mij, Richard Heege, want ik was op het feest en heb niet gedronken".

Volgens Wade komt het zelden voor dat een middeleeuwse auteur zoiets luchtigs schrijft, zegt hij in een persbericht bij zijn onderzoek dat vandaag is gepubliceerd in The Review of English Studies.

Wade analyseerde drie teksten, die auteur Heege mogelijk rond 1480 had overgeschreven van een geheugensteun van een onbekende minstreel die optrad in graafschappen in het midden van Engeland.

Teksten vol grapjes en spot

Lieke Stelling, literatuuronderzoeker aan de Universiteit Utrecht, is gespecialiseerd in humor in Engeland in de late middeleeuwen. Ze noemt de vondst "heel bijzonder".

"We weten op basis van komische toneelstukken en moppenboekjes dat men in die tijd wel van een grapje hield", zegt ze in het NOS Radio 1 Journaal. "Maar nog nooit zijn we zo dicht bij een echt bestaand komisch optreden uit die periode gekomen. Het is bijna alsof deze onderzoeker een soort filmopname van een cabaretuitvoering uit de late middeleeuwen heeft ontdekt."

Zo zit de tekst van de minstreel vol grapjes en trucs om het publiek bij de les te houden. De minstreel roept zijn toehoorders bijvoorbeeld op hem een drankje aan te bieden en hij steekt de draak met de vele preken die mensen in die tijd hoorden.

Stelling: "Een van de teksten is een parodie op zo'n preek, waarin de minstreel zegt dat God heel erg houdt van mensen die diep in het glaasje staren".

Onderzoeker Wade legt uit dat minstrelen van oudsher worden gezien als vertellers van romantische of avontuurlijke ridderverhalen. Het manuscript laat zien dat ze mogelijk een stuk grappiger, cynischer en ironischer waren dan gedacht.

Verder zijn er vleugjes van de typisch droge, spottende Britse humor te ontdekken in de ruim 500 jaar oude teksten. Één verhaal draait bijvoorbeeld om de jacht op een haas.

Met een beetje fantasie lijkt dat op de beroemde killer rabbit-sketch uit Monty Python-film Monty Python and the Holy Grail uit 1976. Die sketch gaat over een moordlustig konijn. De minstreel verhaalt hoe de haas "de strot" van een dorpeling genaamd Jack Wade afbijt.

De killer rabbit-sketch:

Ook wordt in een absurdistisch verhaal de aristocratie op de hak genomen. Er wordt verteld over drie koningen die zich vol eten, waarna 24 ossen uit hun buiken komen en met elkaar een zwaardgevecht beginnen. Ze hakken elkaar in mootjes, tot er uiteindelijk drie rode haringen overblijven, oftewel 'red herring'. Die uitdrukking staat in de Engelse taal voor een afleidingsmanoeuvre.

Het gaat hierbij ook meteen om het vroegst ontdekte gebruik van deze uitdrukking. Volgens Wade begreep het publiek waarschijnlijk de boodschap van de minstreel, aangezien de koningen in het verhaal tot bijzaak worden gedegradeerd en zo enkel staan voor vraatzucht.

Verder is er ook een verhaal over beren die aan een steekspel meedoen en varkens die aan het feesten zijn, bedoeld om de fantasie van het publiek aan te spreken.

De teksten geven volgens Wade inzicht in het leven in het Engeland in de middeleeuwen, in een tijd toen het leven zwaar was voor veel mensen vanwege de reeks oorlogen tussen vorstenhuizen om de Engelse troon (Wars of the Roses). "Maar deze teksten herinneren ons eraan dat het amusement in deze tijd bloeide", zegt Wade.