Statenleden en kiescolleges kiezen vandaag de nieuwe Eerste Kamer

Er zijn vandaag verkiezingen in Nederland, maar er mogen maar 616 mensen in het koninkrijk naar de stembus. Dat zijn de 572 leden van Provinciale Staten in de twaalf provincies, die samen met de leden van de kiescolleges voor Caribisch Nederland (19) en die voor Nederlanders in het buitenland (25) de nieuwe Eerste Kamer kiezen.

Rond 16.00 uur vanmiddag moet duidelijk zijn hoe de nieuwe senaat eruit gaat zien. De verkiezingen zijn uitgebreid te volgen bij de NOS.

Op basis van de uitslag van de provinciale verkiezingen op 15 maart is al duidelijk dat de BoerBurgerBeweging (BBB) uit het niets de grootste partij wordt in de Eerste Kamer. De regeringscoalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie verloor stevig bij die verkiezingen, en dus wordt de invloed van oppositiepartijen op het beleid alleen maar groter.

Ook nu heeft het kabinet geen meerderheid in de Eerste Kamer. Om wetten door het parlement te krijgen, hebben de kabinetten van Mark Rutte al jaren steun van oppositiepartijen nodig.

'Koehandel' over restzetels

Wat er vandaag gebeurt, kan nog grote invloed hebben op de politieke besluitvorming. Al is het maar omdat er nog acht restzetels zijn te verdelen. Restzetels ontstaan bijvoorbeeld als een partij meer stemmen krijgt dan strikt noodzakelijk voor een aantal zetels, maar te weinig voor nog een extra zetel.

Over die restzetels is de afgelopen tijd stevig onderhandeld. Door afspraken te maken tussen verschillende partijen is het mogelijk om extra zetels binnen te halen voor de coalitie of de oppositie. Het is traditiegetrouw een beetje een koehandel. Sommige statenleden moeten dan vanmiddag niet op hun eigen partij stemmen, maar op een kandidaat van een andere partij. Hoe dat gaat, wordt uitgelegd in dit artikel.

Afhankelijk van welke afspraken er deze keer gemaakt zijn, kan dat betekenen dat BBB niet met 17, maar met 18 zetels binnenkomt in de Eerste Kamer. Maar er is ook heel goed een scenario mogelijk waarbij de coalitiepartijen door onderlinge afspraken een extra zetel binnenhalen.

Dat is nog lang geen meerderheid, maar het betekent wel dat het kabinet voor een meerderheid alleen nog de steun van de gezamenlijke fractie van GroenLinks en de PvdA nodig heeft. 'Over rechts' regeren kan ook, maar dan moet de regering de steun van BBB voor wetten zien te bemachtigen.

De komende maanden behandelt de nieuwe Eerste Kamer een aantal wetten over belangrijke onderwerpen voor het kabinet. Het gaat dan bijvoorbeeld over het stikstofbeleid of de opvang van asielzoekers, waarbij het kabinet gemeenten wil kunnen dwingen om voor opvang te zorgen. Het is nog lang niet zeker dat er voor die wetsvoorstellen meerderheden zullen komen.

Potlood

Vanmiddag om 15.00 uur wordt er gestemd in de twaalf provinciehuizen in Nederland. Tegelijkertijd komen de kiescolleges bij elkaar op Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. Het is daar dan 09.00 uur in de ochtend. Het kiescollege voor niet-ingezetenen stemt op het stadhuis van Den Haag.

Het stemmen gaat, net als bij andere verkiezingen, in een stemhokje met een stemformulier en een rood potlood. In 2011 kon een D66-statenlid in Noord-Holland dat potlood niet vinden, omdat het achter een richeltje lag. Hij kleurde met zijn eigen, blauwe pen het vakje in, maar daarmee werd de stem ongeldig. Het kostte zijn partij een zetel in de senaat.

Na het stemmen worden de stemmen geteld en wordt rond 16.00 uur de uitslag gemeld. Donderdag, op 1 juni, brengt de Kiesraad de definitieve uitslag. Op dinsdag 13 juni komt de nieuwe Eerste Kamer dan voor het eerst bijeen.