Vragen over rol van Braziliaanse militaire politie bij bestorming

Een dag na de bestorming van overheidsgebouwen in Brasilia door radicale bolsonarista's rijst in Brazilië de vraag hoe dit heeft kunnen gebeuren, en waarom de militaire politie niet harder heeft ingegrepen. Gisteren drongen duizenden aanhangers van oud-president Bolsonaro tijdens een bestorming door in het parlement, het Hooggerechtshof en het presidentieel paleis.

Op beelden is te zien dat politieagenten worden aangevallen door de bestormers, maar ook dat agenten toekijken, de chaos filmen of ontspannen een praatje houden met betogers die een spoor van vernieling achterlaten.

Ook heeft de militaire politie, die onderdeel is van het Braziliaanse leger, een grote groep mensen naar de gebouwen begeleid tijdens een acht kilometer lange mars, die de bolsonarista's ongehinderd konden voltooien. Het Plein van de Drie Machten was niet afgesloten en dat gebeurde ook niet tijdens de bestorming.

Volgens Lula wijst dat op onkunde van de militaire politie in het district, maar mogelijk ook op onwil. "De Braziliaanse militaire politie is berucht om haar harde optreden. Ze staat bekend als de dodelijkste politiemacht ter wereld", zegt Marc Bessems, oud-correspondent in Brazilië voor de NOS. "Er is opvallend weinig gedaan om de demonstranten te stoppen. De grote vraag is of dit van hogerhand is opgelegd."

Zo ziet het er vandaag uit in de bestormde gebouwen:

Er was bekend dat er een demonstratie gehouden zou worden in Brasilia, maar de politie leek onvoorbereid. "Al sinds vrijdag werden met gratis busvervoer enige duizenden Bolsonaro-aanhangers naar de hoofdstad getransporteerd", zegt Kees Koonings, hoogleraar Braziliëstudies aan de Universiteit van Amsterdam.

Deze mensen voegden zich bij de groep die in de hoofdstad een kamp had opgezet voor het militaire hoofdkwartier, met de roep aan het leger om een staatsgreep te plegen. Ze wilden voorkomen dat president Lula na zijn verkiezingswinst geïnaugureerd zou worden. De verkiezingen waren niet eerlijk verlopen, zeiden ze, ook al is daar geen enkel bewijs voor.

Hoewel de bestorming voor veel mensen onverwachts kwam, waren er volgens Koonings wel tekenen aan de wand. "In de voorbereiding van deze manifestatie werd expliciet aanbevolen om ouderen en kinderen thuis te laten." Ook werd op sociale media opgeroepen om te komen rellen. "De politie had het kunnen weten", zegt de hoogleraar. "En van de inlichtingendiensten mag je verwachten dat ze in de kampen geïnfiltreerd waren."

Kort na de bestorming kondigde president Lula aan schoon schip te maken. De gouverneur van het federaal district, een bondgenoot van Bolsonaro, is op non-actief gezet. De hoogste veiligheidschef van het district, die onder Bolsonaro minister van Justitie was, is direct ontslagen. Ook heeft de regering federale troepen naar de hoofdstad gestuurd om veiligheidstaken van de regionale overheid over te nemen. Inmiddels zijn er honderden betogers gearresteerd en is het kamp leeggeveegd.

Populair bij politie en leger

Binnen de militaire politiemacht en het leger in het algemeen is veel sympathie voor oud-president Bolsonaro. Hij diende zelf in het leger in de jaren 70 en 80, toen het land nog een militaire dictatuur was. "Onder Bolsonaro heeft de politie er veel geld bijgekregen, hij heeft goed voor ze gezorgd", zegt Bessems.

Ook waren onder de oud-president de politiek en het leger sterk met elkaar verweven. "In de afgelopen jaren zijn duizenden militairen op overheidsposten terecht gekomen", weet Bessems. "In zijn eigen regering zaten veel oud-militairen. Bolsonaro was zelf een kapitein, zijn vicepresident en stafchef dienden als generaal in het leger."

In 1989 werden de eerste democratische verkiezingen gehouden in Brazilië nadat het land twintig jaar een militaire dictatuur had gekend. "Bolsonaro heeft er tijdens zijn dertig jaar als parlementariër en vier jaar als president nooit een geheim van gemaakt dat hij zeer groot voorstander is van de periode van de militaire dictatuur en dat een goede zaak voor het land vond", zegt Koonings.

Veel Brazilianen zijn het met hem eens, zag Bessems in de jaren dat hij in het land woonde. "Het leger heeft nog steeds een goede naam in Brazilië, in tegenstelling tot het parlement en zijn politici. Bolsonaro is een figuur die zich tegen de politiek uitsprak."

Ondanks de hoop van het radicale Bolsonaro-kamp dat het leger zou ingrijpen na de verkiezingswinst van Lula, is dat niet gebeurd. "De angst dat het leger ingrijpt is er tot de dag van vandaag, al is die kans erg klein", zegt Bessems. "Maar in Brazilië is het, gezien de geschiedenis, niet helemaal uitgesloten."