Metershoge kerstboom in Marioepol, terwijl oorlogsresten worden uitgewist

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

Tijdens Kerst verandert de Oekraïense stad Marioepol traditiegetrouw in een zee van kerstverlichting. Het hoogtepunt: een metershoge kerstboom in het hart van de stad. In 2020 werd hij verkozen tot 'mooiste kerstboom van Oekraïne'. Vorig jaar stortte de boom plotseling in. Vermoedelijk door de combinatie van zware lichtsnoeren en wind, maar velen zagen het als voorteken voor een slecht jaar.

Het werd inderdaad een rampzalig jaar voor de Oekraïense havenstad. Sinds de eerste dag van de Russische invasie van Oekraïne lag de stad onder vuur. Uiteindelijk kwam Marioepol zwaargehavend en grotendeels verwoest in Russische handen. Van de circa 430.000 inwoners is naar schatting de helft gevlucht, tienduizenden werden gedood. Het werd de zwaarst getroffen stad van de oorlog.

Ook dit jaar is er een grote kerstboom in aanbouw, op het Vrijheidsplein. Gedoneerd door Sint-Petersburg, de miljoenenstad in het noordwesten van het land van de nieuwe machthebbers. Het Oekraïense stadsbestuur in ballingschap noemt het plaatsen van de kerstboom "op de botten van dode vreedzame burgers" een "cynische daad" die getuigt van "gebrek aan respect voor de mensen die niet het nieuwe jaar mogen meemaken".

Veel inwoners van Marioepol zitten met hun hoofd ergens anders dan bij Kerstmis, dat in de orthodoxe wereld op 7 januari wordt gevierd. Inwoner Artjom vertelt dat een groot deel van de bezette stad nog in puin ligt. "Veel flats zitten nog zonder licht en water, maar ik heb dat gelukkig wel. Her en der wordt het beter, maar een beter leven is nog ver weg", zegt hij via Telegram.

De winter is vooralsnog relatief mild, met temperaturen net boven het vriespunt, maar in de oostelijke stad kan het kwik ook ver onder het vriespunt zakken. Voor appartementen zonder ramen betekent dat forse kou. In het huis van een bewoner in de buitenwijk Livoberezjny vroor het eerder deze maand 1 graad.

Herbouw, maar voor wie?

Rusland belooft de stad in drie jaar volledig te herbouwen. Daarvoor zouden 28.000 bouwvakkers zijn ingevlogen. Het Amerikaanse persbureau AP heeft berekend dat zeker 50.000 woningen worden gesloopt. Online worden lijsten verspreid van adressen die tegen de vlakte gaan. Wie gevlucht is, kan zo achterhalen of zijn huis nog overeind staat.

Ook het bekende Dramatheater, dat onderdak bood aan honderden burgers toen het werd gebombardeerd, is grotendeels gesloopt:

De Oekraïense autoriteiten vrezen dat met de sloopoperatie ook de sporen van oorlogsmisdaden worden vernietigd. Zonder gedegen onderzoek blijft voor altijd onduidelijk waardoor gebouwen zijn verwoest. Daarnaast doet het bewoners pijn dat met sloop - in plaats van restauratie - de resten van hun vertrouwde Marioepol definitief worden uitgewist.

Veel inwoners berusten in de nieuwe situatie en de omstandigheden waarin ze leven, vertelt de gevluchte Olena, die in nauw contact staat met achterblijvers. "Veel burgers werken samen met de Russische bouwlieden, terwijl de meeste woningen aan nieuwkomers uit Rusland worden gegeven. Ik ken niemand die iemand kent die zo'n nieuwe woning heeft toegewezen gekregen."

Dat beaamt inwoner Volodymyr: "Alleen Russen en loyale Oekraïners krijgen een nieuwe flat." Volgens hem zijn de in rap tempo gebouwde woningen van lage kwaliteit. Bovendien worden alleen flats herbouwd; eigenaren van vrijstaande woningen moeten zichzelf redden. "Een vriendin van mijn moeder zit zonder ramen, maar er is nergens glas te koop, dus heeft ze het maar dichtgetimmerd. Anderen halen materialen uit verlaten huizen", aldus Volodymyr.

De sloop van Marioepol in beeld:

In hoog tempo worden straten hernoemd: de Vrijheidslaan heet weer de Leninlaan. Oekraïense namen worden gerussificeerd: Marioepol staat vrijwel nergens meer met een Oekraïense i geschreven. Het laatste wapenfeit is het overschilderen van een beroemde muurschildering van een meisje dat symbool staat voor de oorlog in de Donbas. "Van Sint-Petersburg, voor Marioepol", staat er nu.

Eentonige dagen

Veel jongeren zijn moedeloos, beschrijft Olena. "Minderjarigen drinken en roken volop en hangen wat rond op binnenplaatsen." Dat lijkt de twintiger Nastya, die met haar ouders en broer in Marioepol is gebleven, te beamen. "Er is hier niets te doen. We hebben voldoende, qua eten en zo, maar alle dagen zien er hetzelfde uit."

Sommige ouders proberen via internet hun kinderen Oekraïens onderwijs te laten volgen, met gevaar voor eigen leven, vertelt Olena. "Maar de meesten proberen te vertrekken. Ik schat dat de helft van mijn contacten inmiddels weg is."

Ook de 24-jarige Greta Kobotova wist te vluchten uit Marioepol. Eerder dit jaar vlogde ze voor de NOS over het leven in de stad:

Het Russische stadsbestuur wil met allerlei festiviteiten de jaarwisseling als een nieuwe start voor Marioepol markeren. Vanaf die dag is het niet langer mogelijk om te betalen met de hryvnja, de Oekraïense munt. Ook het slopen van het dramatheater, hét symbool van het oorlogsleed in de stad, past bij het streven naar een nieuwe start.

De door Rusland aangestelde burgemeester Ivasjtsjenko zegt dat de stad volgend jaar zal genieten van "langverwachte vrede en een mooie toekomst" doordat de stad "de juiste keuze heeft gemaakt om terug te keren naar de grote Russische familie". De tienduizenden gevluchte bewoners van de stad zullen daar anders over denken. Zij hopen dat 2023 het jaar van de bevrijding van Marioepol wordt.