'Comeback Eriksen enorme prestatie, hij is zó sterk met de dood geconfronteerd'
Daar staat hij weer, Christian Eriksen. Topfit, op het allerhoogste podium, het WK in Qatar. De Deense stervoetballer die op 12 juni vorig jaar een heel stadion en miljoenen tv-kijkers angstige minuten bezorgde.
Hij zakte ineen tijdens de EK-wedstrijd tegen Finland. Zijn hart was gestopt, pas na een intensieve reanimatie en de schok van een AED kwam hij weer tot leven. Zelden was het zo stil in een voetbalstadion. De vriendin van Eriksen, Sabrina Kvist Jensen, zei later dat ze tien minuten lang heeft gedacht dat de vader van haar twee kinderen dood was. Tot doelman Kasper Schmeichel naar haar toesnelde en de verlossende woorden sprak: "Hij ademt."
Op 22 november 2022, krap anderhalf jaar later, speelt Christian Eriksen weer een eindtoernooi met Denemarken. Hij heeft zijn hartstilstand overleefd, voetbalt alweer enige tijd, eerst voor Brentford en inmiddels Manchester United, en is ook al uitgekomen voor het Deense elftal. Het WK in Qatar is een nieuw hoogtepunt, waarover de voetballer zei dat het zijn droom was erbij te zijn. Vanmiddag om 14.00 uur is Tunesië de eerste opponent.
Als je een hartstilstand hebt gehad op het voetbalveld, kan de geur van gras al een trigger zijn.
Over zijn revalidatie treedt de middenvelder niet echt in detail. Maar de weg terug na een hartstilstand is intens, zowel fysiek als mentaal. We vragen hartspecialisten: hoe leer je als topsporter weer te vertrouwen op je lichaam?
Voetballen met een shock-apparaat
Eerst even over de fysieke kant. Eriksen speelt met een ICD. Dat is een apparaat dat onderhuids is ingebracht en dat je hart bij een gevaarlijke hartritmestoornis kan resetten. Het krijgt dan bijvoorbeeld een elektrische schok, zodat het hartritme zich weer herstelt.
Ook Oranjespeler Daley Blind heeft sinds 2019 uit voorzorg een ICD, nadat er bij hem hartproblemen werden geconstateerd. Zo'n ICD hoeft nooit af te gaan, maar het kan wel. Zo gaf het apparaat van Blind zijn hart een schok tijdens de oefenwedstrijd Ajax-Hertha BSC in 2020. Hij kon daarna zelfstandig het veld verlaten en werd medisch gecheckt.
Een ICD kan op verschillende plekken zitten, zegt sportcardioloog Harald Jorstad van het Amsterdam UMC. "De meest voorkomende plek is aan de linkerkant, meestal boven, maar soms ook onder de borstspier. De ICD houdt 24/7 het hartritme in de gaten."
Bij bewegen of douchen merk je dat daar iets zit, zegt Jorstad. "Maar bij de meeste mensen went het gewoon."
Kan iemand na een hartstilstand eigenlijk wel weer topsport bedrijven, waarbij je het hart hard laat werken? Dat hangt af van het type sport, de onderliggende hartziekte en de begeleiding, zegt de sportcardioloog. "Als dat op orde is, kan je tot aan de topsport met een ICD spelen."
En wat als je er een trap tegenaan krijgt, of een harde bal? "Die risico's zijn heel klein. Het kastje zit stevig op zijn plek en de draadjes zitten goed vast."
Vertrouwen terugwinnen
Weer sporten na hartproblemen is dus fysiek mogelijk. Maar hoe is dat mentaal? Cardiopsycholoog Veronica Janssen onderzoekt bij het Leids Universitair Medisch Centrum de psychische gevolgen van hartaandoeningen en herstel. Ze zegt dat de beginfase van hartrevalidatie minimaal drie maanden duurt.
Eriksen en Blind kunnen een inspiratiebron zijn voor velen. Ze laten zien wat er allemaal mogelijk is.
"De meeste mensen zijn er dan nog lang niet. Werken of sporten is voor velen na die beginfase nog niet mogelijk. Vermoeidheidsklachten en gevoelens van angst en onzekerheid houden vaak veel langer aan." Een hartincident, -infarct of -stilstand is ontzettend ingrijpend, weet ze. "Het vertrouwen in het lichaam is helemaal weg. De eerste stap is dat je dat vertrouwen probeert terug te winnen."
Ze legt uit dat hartpatiënten na de gebeurtenis bepaalde triggers kunnen ervaren die ze angstig kunnen maken. "Als je een hartstilstand op het voetbalveld hebt gehad, kan het zijn dat de geur van gras al een trigger is en je terugbrengt naar de situatie waarin het gebeurde. Het kan dat je daar een mentale of fysieke reactie door krijgt."
Dat is goed te behandelen met de juiste traumaverwerkingstherapie, zoals EMDR, zegt ze. "Dat is een techniek waarmee je de traumatische herinnering oproept en vervolgens neutraliseert. Dat wil zeggen dat je de heftigheid eraf haalt, zodat je er in het dagelijks leven beter mee om kan gaan."
Hoe goed of snel je revalideert is van veel factoren afhankelijk en verschilt per persoon. Eriksen heeft zelf een dubbel gevoel overgehouden aan zijn herstelperiode. "Niet kunnen spelen voelt altijd heel lang. Maar als je ziet hoe ik er nu aan toe ben, na wat er allemaal is gebeurd, is het heel snel gegaan."
Hij kijkt anders tegen voetbal aan. "Ik heb me nooit gestrest gevoeld. Als speler, in wat voor situatie dan ook. Maar nu ga ik er onbewust vanzelf vanuit dat alles goed komt. Ik ben dankbaar dat ik hier ben. De rest is allemaal extra. Dat is nu m'n motto."
Hele leven mee dealen
Blind geeft aan dat het ingewikkeld voor hem was om topsporter én hartpatiënt te zijn. "Je denkt er elke dag wel een keer aan", zegt hij in de Videoland-documentaire 'Nooit meer stilstaan' over zijn hartrevalidatie.
Nadat hij Eriksen, zijn oud-teamgenoot bij Ajax, zag neergaan op het EK overwoog hij zelfs om helemaal met voetballen te stoppen. Het illustreert hoe groot de impact kan zijn van een hartziekte. Je moet er je hele verdere leven mee dealen.
Zou dit WK een mentale trigger voor Eriksen kunnen zijn? Cardiopsycholoog Janssen acht die kans klein. "Als hij een goede psychologische behandeling heeft gehad, zou je verwachten dat ze die trigger hebben meegenomen. Iemand die goed is genezen, is in staat daarmee om te gaan."
Ongelooflijk moedig
Ze vindt het ongelooflijk moedig dat Eriksen zich na zijn acute hartstilstand heeft teruggeknokt naar de top. "Het is een enorme prestatie", zegt ze. "Je bent zo sterk geconfronteerd geweest met de dood, je hart heeft stilgestaan. De onbevangenheid van voor die tijd is er niet meer. Dat je er anderhalf jaar later toch gewoon weer staat voor je land, op zo'n toernooi, is heel dapper."
Ook Jorstad vindt de deelname van zowel Eriksen als Blind aan dit WK betekenisvol. "Zij kunnen een voorbeeld en inspiratiebron zijn voor velen. Ze laten zien wat er allemaal mogelijk is. Met de goede begeleiding kan je veilig sporten met een ICD. Dat weten we en zij staan daar symbool voor."
