Rusland op charmeoffensief met tour langs Afrikaanse landen

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov is op werkreis door het Afrikaanse continent. Hij trekt de komende dagen in een bliksembezoek naar Egypte, Ethiopië, Uganda en Congo (Brazzaville) om daar de relaties te versterken.

Het is een nieuw Russisch charmeoffensief en wordt gezien als voorbereidend bezoek voor een Rusland-Afrika-top, gepland later dit jaar. Rusland is onder meer op zoek naar diplomatieke steun, toegang tot Afrika's natuurlijke grondstoffen en het land wil ook laten zien dat het niet internationaal geïsoleerd is.

In een interview dat Lavrov deze week gaf aan Russische staatsmedia, benadrukte hij dat ze Afrika nooit de les hebben gelezen, maar altijd hebben geholpen met het oplossen van problemen. In tegenstelling tot het Westen, bedoelde hij.

De relaties tussen Rusland en Afrika zijn niet bevlekt door de "bloedige misdaad van het kolonialisme", zei de minister. Rusland wil zichzelf laten zien als gelijkwaardige partner.

Verslechterde relatie met het Westen

Een paar landen die Lavrov aandoet, hebben een steeds minder goede relatie met het Westen. Tussen Ethiopië, een groot en belangrijk land in de hoorn van Afrika, en de Verenigde Staten en de Europese Unie zijn de relaties de afgelopen jaren verslechterd door de oorlog in het noorden van Ethiopië, in de deelstaat Tigray. De EU schortte de begrotingssteun aan Ethiopië op en de VS schrapte de toegang tot een belangrijk handelsverdrag.

De relaties met Uganda, ook in Lavrovs balboekje, en het Westen staan er ook steeds minder rooskleurig voor, vooral door kritiek over mensenrechtenschendingen.

Rusland als probleemoplosser

In de Russische verhaallijn van het land als gelijke partner en redder, heeft Rusland verschillende troeven. Rusland is intussen een grote wapenleverancier op het continent en heeft de afgelopen jaren steeds meer militaire overeenkomsten ondertekend met Afrikaanse partners, onder meer met Ethiopië en Nigeria.

Een aantal Afrikaanse landen heeft Rusland echt als probleemoplosser omarmd, vooral op militair gebied, zoals de militaire junta in Mali, die hulp krijgt van Russische huurlingen van de Wagnergroep, hoewel dit wordt ontkend. Datzelfde geldt onder meer voor de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar ook Russische huurlingen actief zijn.

Maar de meeste Afrikaanse landen proberen vooralsnog neutraal te blijven. Rusland betekent voor veel landen wapens, graan en kunstmest. Maar het Westen staat veel hoger op de lijst als het gaat om investeringen, het ontwikkelen van infrastructuur en humanitaire hulp. De Amerikaanse president Biden kondigde deze week ook een VS-Afrika-top aan, in december.

Graandeal

Om meer steun te krijgen zal Lavrov tijdens zijn bezoek waarschijnlijk ook de graandeal inzetten die Oekraïne en Rusland net samen met de Verenigde Naties hebben gesloten over de export van graan uit Oekraïne. Daar ligt ruim 20 miljoen ton graan te wachten op uitvoer. Dat heeft geleid tot fors hogere voedselprijzen en dat is in veel Afrikaanse landen hard voelbaar.

Hoewel Eurocommissaris Josep Borrell de Russische blokkade van de Oekraïense export een doelbewuste poging van het Kremlin noemt om honger in de wereld te creëren en spreekt van een oorlogsmisdaad, heeft de Afrikaanse Unie (AU) van de Russische president Poetin gehoord dat westerse sancties de oorzaak zijn van de voedselcrisis en dat Rusland juist een oplossing wil.

Er is twijfel over de uitvoerbaarheid van de graandeal, vooral ook na een raketaanval op de haven van Odessa gisteren. Maar de AU sprak in een verklaring van "een welkome ontwikkeling" voor Afrika, waar in de hoorn van Afrika een hongersnood dreigt.

De vraag is vooral of Rusland meer ambitie gaat tonen om niet alleen op militair gebied, maar ook op economisch vlak een belangrijke partner te worden van het Afrikaanse continent. Het is afwachten welke beloftes er tijdens dit bezoek, en straks tijdens de Rusland-Afrika-top, worden gedaan, om zo de Russische invloedsfeer in Afrika verder uit te breiden.