Van Dissel moet lastige boodschap uitleggen: dalende cijfers, toch lockdown

Nederland gaat opnieuw in lockdown, vier dagen na de verlenging van de avondlockdown en het besluit om de basisscholen eerder op vakantie te sturen. Essentiële winkels als supermarkten blijven open. Alle niet-essentiële winkels en dienstverlening zoals horeca, musea en theaters, bioscopen, sportscholen en ook contactberoepen, zoals kappers, moeten sluiten.

Dat terwijl de besmettingscijfers en ziekenhuisopnames dalen. De reden? De onzekerheid rondom de omikronvariant, legde directeur infectieziektebestrijding Jaap van Dissel van het RIVM uit tijdens de persconferentie.

Onzekerheid rond omikron

Als je nu naar de weekgemiddelden kijkt, gaat het met de coronabestrijding en het ontlasten van de zorg de goede kant op. Het zevendaags gemiddelde van het aantal besmettingen daalde de afgelopen week van 20.005 naar 15.202 per dag. Op de verpleegafdelingen daalde het aantal patiënten met 18,4 procent, op de IC's met 8,6 procent.

Maar de omikronvariant, de nieuwe coronavariant die vorige maand in Zuid-Afrika opdook, maakt alles anders. "Dat heeft met name te maken met de snelheid waarmee dit virus oprukt", zei viroloog en OMT-lid Marion Koopmans gisteren in Op1. "Ten opzichte van de inschatting van vorige week gaat nog sneller het moment komen dat omikron het overgenomen heeft."

Mensen lopen dus sneller een infectie op. Het is niet duidelijk of mensen ook zieker worden en of dit tot een grotere instroom in de ziekenhuizen leidt, waar nog steeds veel coronapatiënten behandeld worden. Koopmans vindt die onzekerheid zeer alarmerend. "Op een schaal van 1 tot 10 zit ik aan de 8."

'Het zit niet vaak mee'

Van Dissel deelt die zorgen. Er zijn signalen uit Zuid-Afrika dat omikron voor een milder ziekteverloop zorgt, maar uit Engeland en Denemarken komen tegenovergestelde geluiden. Volgens Van Dissel is er vooralsnog nog niet genoeg bekend om met zekerheid te zeggen hoe ziekmakend omikron is.

Door nu maatregelen te nemen wordt er tijd gekocht, zegt hij. Neem je pas maatregelen als je zeker weet hoe besmettelijk en hoe ziekmakend omikron is, dan is de variant al veel verder verspreid: "Er zijn veel onzekerheden. Het kan ook wel eens meezitten, maar dat hebben we helaas met het coronavirus nog niet vaak gehad."

Een tweede probleem is dat de bescherming tegen de omikronvariant door de huidige vaccins of door een doorgemaakte infectie een stuk lager is. Uit Britse cijfers blijkt dat de vaccins van Pfizer en Moderna vooral tegen ziekenhuisopname bescherming bieden, maar de bescherming is niet zo hoog als tegen de deltavariant die tot voor kort dominant was.

Jaap van Dissel legt uit waarom vaccins minder werkzaam zijn tegen omikron en waarom een booster nodig is:

Dat ziet ook ook veldepidemioloog en microbioloog Amrish Baidjoe. "Wat we zien is dat omikron goed is in het omzeilen van bestaande immuniteit", zei hij in het NOS Radio 1 Journaal. "Dus dat betekent dat gevaccineerden, maar ook de mensen die al eerder een infectie hebben doorgemaakt, minder goed beschermd zijn."

Daar komt dus bij dat de omikronvariant besmettelijker is. "Als een variant besmettelijker is, belanden relatief meer mensen in het ziekenhuis en op de IC's en die komen uiteindelijk ook te overlijden als je geen strengere maatregelen neemt."

Booster

Wat helpt is het toedienen van een extra inenting: een booster. "We zien in data uit België, maar ook uit het Verenigd Koninkrijk, dat die booster echt een belangrijk verschil maakt voor het aantal mensen dat in het ziekenhuis belandt, met name de hoogrisicogroepen of mensen die heel lang geleden hun laatste vaccinatie hebben gehad."

Nederland heeft zich wat dat betreft op achterstand gezet, vindt Baidjoe. "In Nederland zitten we in een heel ernstig scenario. Dat komt omdat we in de zomervakantie te snel hebben versoepeld en te lang hebben gewacht met het invoeren van maatregelen, maar ook later begonnen zijn met die boostercampagne."

Hij benoemt ook dat in Nederland 1,3 miljoen mensen nog geen eerste prik hebben gehad. "En die lopen natuurlijk ook een verhoogd risico."

Volgens Van Dissel komt er hoogstwaarschijnlijk een nieuwe besmettingsgolf door omikron, ook mét harde lockdown. De uitgangspositie van Nederland is door het hoge aantal besmettingen en de hoge ziekenhuisbezetting echter zorgwekkend.

De nieuwe maatregelen moeten zorgen voor een zo laag mogelijk besmettingsgraad om in de ziekenhuizen genoeg buffer te hebben voor toenemende opnames door de omikronvariant. De lockdown in combinatie met de booster kan daarbij helpen. Door de lockdown wordt de omikrongolf vertraagd zodat zo veel mogelijk mensen op tijd een booster kunnen krijgen.

Nederland zette inmiddels zo'n 1,5 miljoen boosterprikken. Voor eind januari moeten dat er nog 9,5 miljoen meer worden. De minister verlaagde het interval tussen de tweede prik en de booster deze week van zes naar drie maanden. Uiterlijk 7 januari moet elke 18-plusser een afspraak gemaakt kunnen hebben, zodat iedereen voor 1 februari aan de beurt is geweest voor een prik.