Nieuwe noodkreet uit ziekenhuizen, is te volle IC te voorkomen?

Ziekenhuisartsen en -bestuurders willen dat de overheid nu nadenkt over extra coronamaatregelen. "Waarom zou je wachten als je dit nu al ziet aankomen en overbelasting in de zorg creëert?" En volgens voorzitter Ernst Kuipers van het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) kunnen lokale lockdowns in bijvoorbeeld Staphorst nodig zijn als de ziekenhuiscapaciteit overvraagd wordt.

De noodkreten uit de zorg lijken op die van een jaar geleden. Zo stuurde beroepsorganisatie V&VN op 29 oktober 2020 een brandbrief aan het kabinet met de oproep om in te grijpen. "Hoe langer u wacht met het treffen van adequate maatregelen, hoe groter het infarct zal zijn en hoe dieper de effecten op de lange termijn", schreef de organisatie van Verpleegkundigen en Verzorgenden destijds.

Is de situatie inderdaad - ondanks de miljoenen vaccinaties - net zo zorgelijk als in de herfst van vorig jaar? En welke oplossingen zijn er in zicht?

Hoe zijn de coronacijfers in vergelijking met een jaar geleden?

Het RIVM meldt vandaag 5719 positieve coronatests, een stuk minder dan de 9972 van 23 oktober 2020. Ook in de ziekenhuizen was het vorig jaar op deze datum een stuk drukker. Het totaal aantal covidpatiënten in de ziekenhuizen en op de intensive cares was toen ongeveer drie keer zo hoog als nu.

Cijfermatig lijkt de coronasituatie nu meer op die van begin oktober vorig jaar. Op 5 oktober 2020 waren er bijvoorbeeld 4555 positieve tests en lagen er 892 covidpatiënten in het ziekenhuis, van wie 177 op de intensive care. De najaarsstijging lijkt dit jaar dus enkele weken later te komen dan een jaar geleden.

Wat is het verschil met de herfststijging van vorig jaar?

Het belangrijkste verschil is dat inmiddels 83,5 procent van de volwassen Nederlanders volledig is ingeënt. Precies een jaar geleden was dat nog 0 procent. Sterker nog: geen enkel coronavaccin was toen nog goedgekeurd. Overigens stijgt de vaccinatiegraad nog maar langzaam.

Uit cijfers van het RIVM blijkt dat vaccineren wel degelijk effect heeft op de kans om met corona in het ziekenhuis te belanden. Van de covidpatiënten die tussen 1 september en 3 oktober zijn opgenomen was driekwart niet gevaccineerd. Op de intensive cares is het verschil nog groter: daar is vier op de vijf coronapatiënten niet ingeënt.

Wanneer zit de zorg aan de grens van de capaciteit?

De intensive cares van alle Nederlandse ziekenhuizen hebben nu plek voor 1350 patiënten met corona en andere aandoeningen. Met de huidige 179 coronapatiënten lijkt er misschien nog genoeg ruimte. Maar volgens IC-voorman Diederik Gommers zitten de IC's al aan hun limiet bij 400 covidpatiënten.

Dat komt vooral doordat er IC-capaciteit moet overblijven voor reguliere zorg en voor het inhalen van ingrepen die eerder vanwege corona werden uitgesteld.

Welke opties zijn er om te voorkomen dat intensive cares overbelast raken?

1. IC-capaciteit uitbreiden

Daar probeert het ministerie van Volksgezondheid al werk van te maken. Vorige week stuurde een topambtenaar van het ministerie een brief aan Ernst Kuipers, met daarin het verzoek om uit te zoeken hoe de capaciteit van 1350 IC-bedden vanaf eind december kan worden uitgebreid. Het ministerie noemt hierbij ook de optie om de coronazorg te concentreren in een kleiner aantal ziekenhuizen, bijvoorbeeld in gebieden met een lage vaccinatiegraad.

Verpleegkundigen lieten al weten dat verder opschalen niet lukt. "Het is onverantwoord en onmogelijk, we zitten al in een zorginfarct", zei V&VN-voorzitter Bianca Buurman. "We hebben een heel hoog ziekteverzuim en een grote uitstroom van verpleegkundigen op de IC's en in de rest van de zorg."

Kuipers zegt nu dat patiënten overplaatsen naar Duitsland een optie is. "Vervelend, maar nood breekt wet":

Volgens Kuipers wordt ook gekeken naar andere behandelmethodes. Een project moet uitwijzen of met algoritmes en een andere manier van monitoren eerder kan worden voorspeld van welke patiënten de toestand kan verslechteren. Als je dan eerder kunt ingrijpen, is later mogelijk minder intensieve zorg nodig, zegt Kuipers. Veel meer zit er nu volgens hem niet in. "Je kunt niet zomaar met hetzelfde personeel eenvoudig zeggen: doe maar zoveel IC-bedden erbij."

Lukt het dan niet om extra IC-verpleegkundigen op te leiden? Sinds het begin van de coronapandemie is het aantal studenten wel toegenomen, maar dat is niet genoeg omdat veel IC'ers vertrekken. Omscholing van verpleegkundigen uit andere zorgsectoren duurt achttien maanden, dus is voor de korte termijn ook geen oplossing.

2. Coronamaatregelen aanscherpen

Volgens RIVM-baas Jaap van Dissel zijn harde maatregelen zoals winkel- en schoolsluitingen deze winter niet reëel. Door de vaccinaties zit Nederland in een "principieel andere situatie dan vorig jaar", zei hij afgelopen week in het AD.

De ziekenhuisbestuurders die nu aan de bel trekken, denken daar dus anders over. Rijnstate-topman Van Harten deed in Trouw een paar suggesties: "Ik hoor mensen over mondkapjes, op meer plekken en strenger de QR-code controleren of sneller overgaan tot een derde vaccinatie, te beginnen bij het ziekenhuispersoneel."

3. Vaccinatiegraad verhogen

De coronacijfers laten zien dat vaccinaties het belangrijkste wapen zijn tegen corona, zei Aura Timen van het RIVM eerder deze week. "Het aantal coronagevallen loopt op, maar de stijging in de zorg loopt achter op het aantal besmettingen. Dat betekent dat de bescherming van gevaccineerde personen zijn werk doet."

Toch blijft de vaccinatiegraad in bepaalde groepen beperkt, zoals bij jongeren, mensen met een niet-westerse migratieachtergrond en strenggelovige christenen. Ze hebben vaak religieuze of principiële bezwaren tegen het coronavaccin.

De afgelopen maanden gingen onder meer prikbussen langs regio's met een lage vaccinatiegraad, was vaccineren zonder afspraak mogelijk en in campagnes traden bekende Nederlanders op. Desondanks daalt de vaccinatiesnelheid al maanden en is het de vraag of de vaccinatiegraad nog veel hoger uitkomt dan de huidige 83,5 procent.

Op 29 oktober komt het Outbreak Management Team weer bij elkaar om het kabinet te adviseren over het coronabeleid. Op vrijdag 5 november staat de volgende coronapersconferentie gepland.