Van massa naar maatwerk: deze groepen blijven achter bij vaccineren

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Iedereen die dat wil heeft de mogelijkheid gehad om zich volledig te laten vaccineren. En dat betekent dat er een nieuwe fase is ingegaan in de vaccinatiecampagne. Er wordt door de overheid niet langer ingezet op massa, maar op maatwerk. Met prikbussen en nieuwe websites, zoals prikkenzonderafspraak.nl.

Op dit moment zijn 1,8 miljoen mensen in Nederland niet gevaccineerd, onder wie veel mensen uit specifieke groepen, blijkt uit gegevens van het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Welke groepen zijn dat en hoe wordt geprobeerd deze groepen toch over te halen om een prik te nemen?

Jongeren

Waar bij de oudste leeftijdsgroepen de vaccinatiegraad veelal boven de 90 procent ligt, is die bij 18- tot 30-jarigen rond de 50 procent (volledige vaccinatie). Volgens VWS komt dat omdat veel jongeren op vakantie zijn. Daarnaast was deze groep later aan de beurt bij het vaccineren.

Dat jongeren zelf een klein risico lopen op een ziekenhuisopname wil niet zeggen dat er verder geen risico's zijn, zegt immunoloog Marjolein van Egmond. Zo kunnen jongeren ook long covid krijgen en kunnen besmettingen worden doorgegeven aan kwetsbare groepen, bij wie vaccinatie mogelijk minder goed werkt.

VWS doet het maximale om de vaccinatiegraad onder jongeren zo hoog mogelijk te krijgen, zegt een woordvoerder. "Met online communicatie, van livesessies op Instagram tot expertvideo's gericht op jongeren, en het nog laagdrempeliger maken van vaccinatie, door bijvoorbeeld het voorlichten van studenten tijdens de introductieweken, organiseren van een vaccinatiemogelijkheid met vrije inloop of plaatsen van een pop-up locatie."

Een groot deel van die aanpak werkt, zegt gedragswetenschapper Arie Dijkstra, maar er kan meer gedaan worden. Het is volgens hem belangrijk om te kijken naar de motivatie van jongeren om zich te laten vaccineren. "Mensen doen alleen iets als ze er iets mee opschieten. Of dat nou betekent dat ze anderen willen helpen, of dat ze angst bij zichzelf weg willen nemen. Als er geen reden is om iets te willen, gaat het ook niet gebeuren."

Ongedocumenteerden

Hoeveel mensen niet in de Basisregistratie Personen staan is onduidelijk, dus hoeveel mensen uit deze groep zich niet laat vaccineren is moeilijk in te schatten. Toch is alles erop gericht om ook hen te vaccineren, zegt het ministerie. Zo kunnen ongedocumenteerde mensen in Nederland zich laten vaccineren zonder zich te hoeven legitimeren.

Deze mensen worden geïnformeerd via sleutelfiguren in wijken en gemeenschappen en verschillende Whatsappgroepen. Ook is er door de overheid voorlichtingsmateriaal ontwikkeld in diverse talen.

Mensen met migratieachtergrond

Uit de gegevens van de GGD valt per wijk precies op te maken wat de vaccinatiegraad is. In wijken waar veel mensen met een migratieachtergrond wonen blijft de vaccinatiegraad achter. Eerder bleek al uit cijfers van het CBS dat maar de helft van 16-plussers met een niet-westerse migratieachtergrond zich wil laten vaccineren.

Juist voor deze groep is vaccineren belangrijk, zegt de immunoloog. "Bij mensen met een migratieachtergrond is er vaak ook sprake van onderliggende gezondheidsproblemen. Zij lopen een hoger risico op een ernstiger ziekteverloop."

Door vaccinatie op inloop in te zetten hoopt VWS de drempel te verlagen. Ook wordt er gebruik gemaakt van communicatie en voorlichting in verschillende talen en wordt samengewerkt met sleutelfiguren uit de gemeenschap.

Arbeidsmigranten

De vaccinatie van arbeidsmigranten kent ook extra uitdagingen, zegt VWS. "Zij zijn niet altijd direct oproepbaar, omdat velen door een taalbarrière niet tot de juiste informatie kunnen komen of geholpen moeten worden in de moedertaal." Ook kan een deel van deze groep wantrouwend tegen overheid en registraties zijn.

Om de groep te bereiken, gebruikt de overheid gerichte voorlichting. Het is belangrijk om te weten waarom deze groep zich niet laat vaccineren, zegt gedragswetenschapper Dijkstra. "Dan pas kun je je richten op welke informatie deze groep nodig heeft. Je moet hierin investeren, persoonlijk aanspreken."

Biblebelt

Ook in de Biblebelt blijft het vaccineren achter. Het is een gebied waar relatief veel strenggelovige christenen wonen. Door sociale druk van geloofsgemeenschappen ligt vaccineren daar soms gevoelig. Meerdere huisartsen besloten om die reden eerder al om achter gesloten deuren te vaccineren. De GGD Noord- en Oost-Gelderland zag daar ook het nut van in.

Volgens de GGD wil een deel van de gelovigen wel een vaccin, maar zonder dat anderen het weten. Dat onderschrijft Dijkstra. "Soms moet je een achterdeur bij de huisarts aanbieden. Daarnaast moet je mensen die openstaan voor andere meningen aanspreken via sleutelfiguren in de samenleving. Dan kun je een verschil maken."

Twijfelaars en sceptici

De inspanningen van de overheid zijn er op gericht om niet alleen de vaccinatiebereidheid om te zetten in een hoge vaccinatiegraad, maar ook om twijfelaars en sceptici goed te informeren, zegt VWS. "Dit doen we bijvoorbeeld door laagdrempelig vaccinatie aan te bieden en door het onderstrepen van het belang van vaccinatie in media. Ook zetten we in op het weerspreken van desinformatie en nepnieuws, en gaan we specifiek in op de voornaamste zorgen die leven bij sceptici, zoals effecten op lange termijn."

Irma Oomen-Bolder en Ed Wester willen zich, nog niet laten vaccineren. Ze voelen de druk toenemen en vinden dat oneerlijk en hebben het gevoel dat de tweespalt in de samenleving wordt aangewakkerd, vertelden ze vorige week in deze video:

Uiteindelijk draait het overtuigen om drie dingen, zegt Dijkstra. "Je moet iemand een reden geven, het moet gemakkelijk zijn en je moet gebruik maken van sociale normen: want als iedereen het doet, is het makkelijker om mee te doen."

Volgens Van Egmond is het belangrijk dat ook de laatste niet-gevaccineerden worden overtuigd. "We weten inmiddels dat vaccinatie ontzettend helpt, maar dat het niet 100 procent beschermt tegen besmettingen. Hoe meer mensen gevaccineerd zijn, des te meer mensen zelf beschermd zijn maar ook de verspreiding tegengaan."