RIVM: Als vaccinatiegraad jongeren niet stijgt, kan dat bepalend zijn voor rest epidemie

• Rinke van den Brink

  Redacteur gezondheidszorg

De coronacijfers lijken zich gestabiliseerd te hebben. Zowel het dagelijkse aantal positieve testen, als het aantal nieuwe ziekenhuisopnames en IC-opnames bewegen zich binnen smalle marges.

Ondanks het grote aantal vaccinaties liggen de cijfers nog altijd wel op een veel hoger niveau dan vorig jaar rond deze tijd. Belangrijke reden daarvoor is de veel besmettelijkere deltavariant. Maar ook tegen deze variant hebben de vaccins een zeer hoge werkzaamheid.

Onder meer hierover sprak de NOS met Jaap van Dissel, directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding (CIb) van het RIVM en Jacco Wallinga, hoofdmodelleur bij dat instituut.

In een recente Kamerbrief over de verlenging van de coronawet schrijft minister De Jonge van VWS dat de coronawet niet meer nodig is als de pandemie wereldwijd onder controle is. Dat lijkt een ver verwijderd perspectief.

Van Dissel: "Covid-19 is wereldwijd absoluut niet onder controle. Op een aantal plekken is de situatie stabiel. In een heleboel EU-landen is sprake van een toename. En in een reeks landen waar de toestand eerst vrij rustig was, zie je nu grote uitbraken. Maar al die situaties in verschillende landen vragen om hun eigen duiding, vanwege verschillen in contexten. Onze taak is allereerst om aan de Nederlandse getallen duiding te geven."

Je kunt in eigen land de zaken aardig op orde hebben, maar als het coronavirus dan relatief dichtbij vrijelijk circuleert, kan dat nog veel problemen geven, bijvoorbeeld door varianten die ontstaan in landen waar nog weinig gevaccineerd is.

Van Dissel: "Dat is een heel terecht punt. Nederland is een hub voor Europa en eigenlijk ook nog een soort stadstaat gezien de bevolkingsdichtheid en de bebouwing. Daarom hebben we steeds benadrukt dat we vanzelfsprekend ook erg afhankelijk zijn van de situatie in het buitenland.

Voor de nazomer is van belang wat de circulatie is van het virus in Nederland, en daarnaast weegt mee de onzekerheid over de import van het virus uit het buitenland. We kennen van helaas maar bijna een derde van alle positieve testen van de afgelopen week de bron.

Dat ging in ruim 20 procent van de gevallen om een introductie vanuit het buitenland. Dat draagt dus flink bij aan de al bestaande viruscirculatie. Er is in Nederland nu een zekere stabiliteit, maar daar zit een dynamiek onder die bepalend gaat zijn voor de ontwikkelingen in de komende tijd."

Het onderwijs gaat volledig open maandag. Het kabinet heeft daarin anders besloten dan het OMT heeft geadviseerd. Baart dat zorgen?

Jacco Wallinga: "Het voorkomen van corona, het aantal nieuwe infecties en het R-getal blijven redelijk stabiel, maar dat blijft niet zo als we niets doen. We zitten aan het eind van de vakantieperiode en dat betekent dat er veel import van het virus uit het buitenland is.

Al het onderwijs gaat weer open, met nog maar weinig maatregelen. Hoe gaat dat uitpakken? Dat hangt onder meer af van de vaccinatiegraad onder scholieren en studenten. De vaccinatiebereidheid onder 12 tot 17 jaar en 18- tot 24-jarigen was 85 procent, ruim meer dan de 75 procent vaccinatiegraad waarop wordt gemikt voor die groepen.

Maar kijk je naar de laatste cijfers dan heeft pas de helft van de 12- tot 17-jarigen en 65 procent van de 18- tot 24-jarigen een eerste prik gehaald. Misschien komt dat door de vakanties, misschien doordat ze korter de tijd hebben gehad omdat ze later aan de beurt waren. Het zou heel fijn zijn om te weten dat die vaccinatiegraad in die groep gaat aantrekken.

Als dat niet gebeurt dan kan dat een heel belangrijke, doorslaggevende rol gaan spelen in het verdere verloop van de epidemie. Je kan het optimistisch bekijken, als de vaccinatiebereidheid inderdaad zo hoog is, dan is daar gemakkelijk veel winst te behalen."

Van Dissel: "Je hoort twee belangrijke argumenten bij mensen die twijfelen over vaccinatie. Het eerste, dat de vaccins slechts voorlopig geregistreerd zijn, is nu voor Pfizer opgelost. Dat heeft in de VS nu een volledige registratie. Het tweede argument betreft bijwerkingen. Er zijn nu vele tientallen miljoenen vaccinaties gezet en daarvan is een uitgebreide bijwerkingenregistratie.

Er zijn heel weinig ernstige bijwerkingen en de vaccins zijn uiterst effectief gebleken tegen ziekenhuisopname en IC-opname. Dat gold voor de alfavariant, maar, belangrijker, het geldt net zo hard voor de deltavariant. De vaccins bieden 95 procent bescherming tegen ziekenhuisopname en 97 procent bescherming tegen opname op de IC. Dat betekent een 20 keer kleinere kans op ziekenhuisopname en een 33 keer kleinere kans op IC-opname.

Dat leidt ertoe dat negen van de tien ziekenhuisopnames wegens corona nu iemand betreft die niet gevaccineerd is. We zien nog geen aanwijzingen dat die bescherming is afgenomen sinds het begin van de vaccinatiecampagne. Deze getallen komen uit de registraties van alle ziekenhuis- en IC-opnames tussen 1 april 2021 en de derde week van augustus.

Dat bestand hebben we gekoppeld aan het bestand bij het RIVM met de vaccinatiestatus van alle personen die toestemming hebben gegeven om die te delen met ons. We hebben onderscheid gemaakt tussen de periode dat de alfavariant dominant was en de periode nu waar het om de deltavariant gaat. De bescherming door de vaccins tegen ziekenhuisopname wijkt voor de deltavariant niet af van die voor de alfavariant."

Een grote groep mensen heeft weinig baat bij vaccinaties, omdat hun immuunsysteem minder goed reageert op vaccins. Een opiniestuk in de Volkskrant bepleit om ter bescherming van die groep een vaccinatiebewijs of negatieve test te verlangen voor toegang tot openbare locaties. Hoe staat het OMT daartegenover?

Van Dissel: "Het OMT gaat zich over alle denkbare opties buigen. We gaan alles afwegen en kijken wat de reële opbrengst van verschillende maatregelen is. Daarbij gaan we echt breed kijken naar de mogelijkheden. En dan is het aan het kabinet en de Kamer om daar eventueel beleidskeuzes aan te koppelen."

In wijken met veel mensen met een migratieachtergrond is de vaccinatiegraad lager dan gemiddeld. Reizigers uit Turkije en Marokko hebben een groeiend aandeel in het aantal positieve testen. In Marokko is nu een grote virusuitbraak bezig. Betekent dat risico op meer besmettingen via reizigers die over de weg terugkeren uit deze landen?

Wallinga: "Het klopt dat er meer infecties voorkomen onder mensen met een migratieachtergrond. Maar niet-gevaccineerden kunnen wel immuun zijn omdat ze corona gehad hebben. Het is heel lastig om iets stelligs te zeggen over dit onderwerp."

Van Dissel: "En als mensen zich houden aan het advies om bij aankomst in Nederland te testen en als ze positief zijn in isolatie te gaan, en hun familieleden dan ook een test ondergaan, dan houd je de verdere verspreiding tegen. Bij dergelijke adviezen, die ons allemaal helpen om uit de coronaproblematiek te komen, gaan we ervan uit dat mensen die opvolgen."

Een Israëlische studie wijst uit dat mensen na een natuurlijke infectie meer antistoffen hebben dan na vaccinatie.

Van Dissel: "Het gaat niet zo zeer om méér antistoffen als wel om een bredere variëteit aan antistoffen. En dat is logisch. De vaccins richten zich op een heel specifiek viruseiwit dat een essentiële rol speelt in het ziekmakend vermogen van het virus. Na een natuurlijke infectie reageert het lichaam tegen allerlei eiwitten van het virus. Alleen weten we niet of al die eiwitten wel een belangrijke rol spelen. Een breder scala antistoffen betekent niet automatisch een hogere effectiviteit tegen het krijgen van covid."