Arabist: Taliban noemen het sharia, maar het gaat over macht

De Taliban zeggen dat ze Afghanistan willen gaan regeren binnen de strikte regels van de sharia. Wat betekent dat? We vroegen het aan twee experts; Laila al-Zwaini en Anne Kwakkenbos.

Laila al-Zwaini is jurist en arabist en was tussen 2007 en 2009 als hoofd van de rechtsstaatmissie van de Verenigde Naties in Afghanistan. Anne Kwakkenbos is Gender, Peace & Security-expert bij hulporganisatie Cordaid.

Wil van God

De sharia zijn de regels waar je je aan moet houden om te leven als een goede moslim. "Iedere moslim moet de wil van God volgen en die is allereerst te vinden in de Koran en de Hadith, in die laatste staan de uitspraken en gewoontes van de profeet Mohammed beschreven", zegt Laila al-Zwaini.

Maar die regels worden in verschillende gebieden, binnen een bepaalde bandbreedte, op verschillende manieren uitgelegd. Dus DE sharia bestaat in de strikte zin van het woord niet. De variant van de Taliban wordt als zeer streng beschouwd, en hun strenge regels vallen volgens veel moslims niet meer binnen de sharia.

De oorsprong van de sharia

"Door de eeuwen heen zijn door rechtsgeleerden afgeleide en nieuwe sharia-regels geformuleerd door met elkaar in debat te gaan over de interpretatie van de Koran en de Hadith", legt al-Zwaini uit. Die rechtsgeleerden zaten verspreid over verschillende regio's van de vroegere islamitische wereld. Ze hielden rekening met plaatselijke wetten en gewoonterecht, hierdoor ontstonden verschillende rechtsscholen."

Na het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk, het laatste islamitische wereldrijk, werd een deel van de sharia-regels voor het eerst in de geschiedenis vastgelegd in wetten. "Zo komt het dat de sharia in landen als Irak, Iran, Saudi-Arabië, Egypte en Marokko verschillend wordt toegepast", aldus al-Zwaini.

Mengsel

Ook de ideologie van de Taliban is een mengsel van algemene islamitische rechtsregels en lokaal gewoonterecht, zegt al-Zwaini. In deze ideologie hebben bijvoorbeeld vrouwen veel minder rechten dan in andere shariavarianten. Dat komt doordat hij vermengd is met het gewoonterecht, de pashtunwali, van de Afghaans/Pakistaanse bevolkingsgroep Pashtun, waarin veel beperkingen zijn voor vrouwen.

In Afghanistan is de sharia in 2004 in de grondwet verankerd. In de grondwet staat dat geen enkele wet tegen de basisregels van de islam mag ingaan. Dus nu de Taliban terug zijn in Kabul zou je kunnen zeggen "dat ze de ene sharia willen vervangen door een andere", zegt al-Zwaini.

"Wat de Taliban doen is niet in overeenstemming met de Afghaanse grondwet en de sharia in juridisch-theologische zin", zegt ze. "Ze noemen het vaak de islam en de sharia, maar het komt neer op de politieke uitbuiting van een geloof en een rechtssysteem. Je wordt gedwongen hun interpretatie van de sharia te volgen, en dat mag niet volgens de Koran. Iedere moslim heeft het recht, of de opdracht, zelf de wil van God te zoeken."

Ook wil ze benadrukken dat "de Taliban nu niet het legitieme gezag hebben in Afghanistan". In de grondwet van Afghanistan staat dat na de dood of het vertrek van de zittende president de macht overgaat op de eerste vicepresident. "Dat is Amrullah Saleh. Hij is nog in het land en is juridisch gezien dus nu de leider." Dat onderschrijft hij zelf ook in onderstaande tweet:

Volgens al-Zwaini doen de Taliban nu al heel veel dingen die tegen de regels van de sharia ingaan. "Ze gebruiken geweld, dringen (kleding)voorschriften op, doen aan eigenrichting en ronselen bruiden zonder toestemming. Dit gaat niet meer over rechtsregels maar over macht en geweld met politieke druk."

Daarbij verkondigen ze volgens al-Zwaini een goed narratief, een dwingend verhaal waarin ze claimen dat dit de juiste sharia is, de enige die nog authentiek is en niet is verdund of verdwenen door invloed vanuit het Westen. "Maar veel Afghaanse mannen en vrouwen zijn het daar niet mee eens. Zij zeggen: zo kennen wij de sharia helemaal niet."

Dat beeld herkent ook Anne Kwakkenbos. Ze is genderexpert bij hulporganisatie Cordaid en was vlak voor de machtsovername van de Taliban nog in Afghanistan. "Het probleem met de sharia is dat die heel erg multi-interpretabel is", zegt ze.

De meeste vrouwen kunnen volgens haar heel goed leven met de sharia. "Maar wat de Taliban doen is niet de sharia, zeggen ze tegen mij. Want de sharia zegt niet dat je een echtgenoot mag doodschieten zodat je met zijn vrouw kan trouwen of dat mannen meisjes mogen verkrachten of ontvoeren."

Manier om vrouwen te onderdrukken

Volgens de sharia moet je je haar bedekken en dat vinden de meeste vrouwen volgens Kwakkenbos geen probleem. Maar nergens staat dat vrouwen een gezichtsbedekkende boerka moeten dragen, zoals de Taliban graag zien.

Volgens Kwakkenbos gebruiken de Taliban de boerka en de mahram-regel, die voorschrijft dat een vrouw niet alleen naar buiten mag, als een manier om vrouwen te onderdrukken. "Ze doen er alles aan om de macht bij mannen neer te leggen en daar te houden. De sharia komt ze daarbij als middel goed van pas."

Zorgen

Ze maakt zich zorgen over de ontwikkelingen in Afghanistan en de gevolgen daarvan voor vrouwen. "Ze zeggen dat ze de rechten van vrouwen zullen respecteren, maar dat kan ook een propagandastunt zijn. De afgelopen dagen hebben we al dingen gezien die daarop lijken te wijzen. Zo werd een vrouwelijke nieuwspresentator van de staatsomroep al vrij snel door de Taliban van het scherm verbannen."

Officieel zeggen de Taliban dat er geen beleid is dat vrouwen hun gezicht moeten bedekken en dat ze naar school kunnen blijven gaan en kunnen blijven werken.

Kijk hieronder naar het interview dat correspondent Aletta André had met Talibanwoordvoerder Suhail Shaheen, die in Qatar zit: