Poetin ontmoet Biden op 'dieptepunt in relatie', wat valt er te verwachten?

• Wouter Hoogland

Het is 2011. Joe Biden, dan vicepresident onder Barack Obama, krijgt in Moskou een rondleiding door het Kremlin van premier Vladimir Poetin. De twee maken oogcontact, waarop Biden zegt: "meneer de premier, ik geloof niet dat u een ziel heeft". Poetin glimlacht en zegt: "wij begrijpen elkaar."

Weinig mensen weten of dit echt zo is gebeurd, maar het is een anekdote die Biden graag vertelt en die kenmerkend is voor hoe hij zich opstelt tegenover zijn Russische tegenhanger. Vandaag kijken de mannen elkaar in Genève opnieuw in de ogen, nu als presidenten, op een moment dat de relatie tussen hun landen volgens Poetin "een dieptepunt heeft bereikt".

Daar valt wat voor te zeggen: Biden noemde Poetin in maart nog "zielloos" en op de vraag van een journalist of hij denkt dat Poetin een moordenaar is, antwoordde hij: I do. In die maand trokken beide landen ook hun ambassadeurs terug. En Amerika beschuldigt Rusland van inmenging in de verkiezingen en van een enorme cyberaanval.

Van potentiële partners naar tegenstanders

Om te zien hoe we op dit dieptepunt zijn beland, moet je beginnen bij de jaren 90, zegt Rusland-historicus Artemy Kalinovsky. Rusland verwachtte volgens hem na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie een gelijkwaardige partner van het Westen te worden.

"Deze hoop had Poetin in het begin van zijn leiderschap ook nog. Hij wilde graag met het Westen samenwerken, maar beide kanten groeiden steeds meer uit elkaar." Onder meer door de Amerikaanse invasie in Irak - een bondgenoot van Rusland - en de Russische invasie in Georgië werden de landen uiteindelijk tegenstanders op het wereldtoneel.

Onder Obama kregen Poetin en Biden voor het eerst met elkaar te maken. "Obama wilde de relatie met Rusland nog herstarten", zegt Kalinovsky, "maar ondertussen ging Biden als vicepresident naar Oost-Europa met de boodschap: wij beschermen jullie tegen Rusland. Dat ondermijnde het beleid meteen." Poetin zag dit als Amerikaanse bemoeienis in zijn achtertuin, en de relatie bleef koud.

Biden is Poetins vijfde Amerikaanse president. Zie in deze video van Nieuwsuur hoe eerdere ontmoetingen gingen:

Rusland is voor de VS niet meer de grootste bedreiging op het wereldtoneel, die rol speelt China nu. Toch is er één gebied waarop de Russen zich sterk doen gelden: het internet. Met grote cyberaanvallen, die volgens Amerika aan de Russische geheime dienst zijn gelinkt, kan Rusland laten zien dat het ook stoten kan uitdelen.

Volgens Kalinovsky beschouwt Rusland de invloed van de VS in Oost-Europa als een bedreiging voor zijn soevereiniteit. "Cyberaanvallen en online beïnvloeding, zoals bij de Amerikaanse verkiezingen gebeurde, zijn een manier om te laten zien dat Rusland hetzelfde terug kan doen."

"De Amerikanen beseffen intussen dat die cyberaanvallen een flinke bedreiging zijn", zegt Amerika-correspondent Lucas Waagmeester. "Daar moet dus met dit gesprek een oplossing voor worden gevonden." De vraag is of dat vandaag lukt.

"Hoe dan ook zal het geen vriendelijk gesprek worden", verwacht Rusland-correspondent Iris de Graaf. "Niemand verwacht dat ze elkaar zullen vergeven."

Ook de Amerikanen zijn volgens Waagmeester weinig optimistisch. "En ook Bidens eigen team probeert de verwachtingen te temperen."

Biden heeft weinig losgelaten over wat hij wil bespreken. "Hij zegt niet uit te zijn op conflict", zegt Waagmeester, "maar is wel bereid om terug te slaan. Het doel is niet om Rusland te veranderen, maar om uit te komen op een voorspelbare relatie."

Poetin wil praten over de aanpak van terrorisme, het coronavrius, internationale conflicten, kernwapens en het klimaat. "Allemaal internationale onderwerpen, waarop ze volgens hem kunnen samenwerken", zegt De Graaf. "Poetin wil vooral niet door Biden de les worden gelezen over interne politiek."

Op onderwerpen als mensenrechten, Wit-Rusland of het lot van Aleksej Navalny zal Poetin dus niet ingaan. Dat de oppositiepartij van Navalny vlak voor de top werd verboden, is volgens analisten een statement dat de VS geen invloed heeft op binnenlandse besluiten. Toch lijkt Poetin ook bereid om kleine concessies te doen: dinsdag haalde Rusland de Wit-Russische oppositieleider Tichanovskaja van de internationale opsporingslijst.

Hoop op erkenning, niet op vriendschap

Echt concrete besluiten worden niet verwacht: er is geen gezamenlijke agenda en geen gezamenlijke persconferentie na de top. Het feit dat deze top überhaupt bestaat is al een teken dat de relatie kan verbeteren. "Dat het juist Biden is die Poetin heeft gebeld, wordt hier breed uitgemeten", zegt De Graaf.

"Het is symbolisch dat ze elkaar op Bidens eerste buitenlandse reis als president ontmoeten. Daarbij is het een volledige top, in plaats van een gesprekje tussendoor. Dat wordt hier gezien als een teken van respect."

In Amerika is, vooral onder de progressieve kant van Bidens partij, kritiek op de top. "Er wordt van Biden verwacht dat hij Poetin dwingt om zijn beleid te veranderen", zegt Waagmeester. "Hij heeft gezegd dat hij enkele misstanden wil bespreken, maar het lijkt erop dat hij er niet op gaat drukken."

"Voor Rusland draait het om erkenning", besluit Kalinovsky. "De insteek is: we hoeven geen vrienden te zijn maar behandel ons als gelijken, dan kunnen we samenwerken. Als Poetin wat van dat respect voelt, kunnen ze misschien wat stappen zetten."