'America is back', maar Europese tour niet zonder wrijving
Terug van weggeweest: beelden van een Amerikaanse president die handenschuddend en schouderkloppend door Europa trekt. Joe Biden is begonnen aan zijn eerste buitenlandse reis als president, en omarmt traditiegetrouw weer Amerika's bondgenoten. "America is back", noemt hij het zelf. Na vier kille, afstandelijke jaren onder zijn voorganger Trump.
Maar is wat we de komende dagen in woord en beeld gaan horen en zien ook wat er in werkelijkheid speelt? Of is er in de relatie tussen Amerika en Europa, sinds de Tweede Wereldoorlog het meest solide bondgenootschap op aarde, wel degelijk iets aan het schuiven?
Het zal tussen de regels door gelezen moeten worden, als Biden de komende dagen de ene na de andere topontmoeting heeft. Na de Britse premier Johnson spreekt hij dit weekend de leiders van de rijke industrielanden van de G7, waarna maandag en dinsdag de NAVO-partners en EU-leiders op de agenda staan.
Internationale toppen draaiden de afgelopen jaren vaak uit op een stress-test. Niet zelden dropte president Trump voor aankomst al een bommetje: hij dreigde de NAVO op te blazen, noemde de EU 'erger dan China' en stapte uit het klimaatakkoord van Parijs. En waar Trump ruzie maakte met democratische bondgenoten, leek hij op zijn gemak bij autocraten als Poetin en Kim Jong-un.
Biden is niet Trump. Die geruststellende boodschap neemt hij de komende dagen mee naar Londen, Brussel en Genève. De nieuwe Amerikaanse president is naar Europa gekomen met de boodschap dat democratieën hun krachten moeten bundelen tegen de opmars van autocratieën in de wereld. "We moeten bewijzen dat democratie werkt", zei Biden voor vertrek.
Maar daar zit meteen de eerste twijfel aan Europese kant. In Brussel weten ze heel goed dat het Amerika van Donald Trump niet weg is. Hij is nu niet aan de macht, maar kan na 2024 terug zijn in het Witte Huis. Amerika als lichtend democratisch voorbeeld wordt nu zelf op het hoogste niveau geplaagd door leugens, politieke propaganda en ondermijning van verkiezingen.
Mooi ritueel
De twijfel is wederzijds. Frustraties die onder Trump te horen waren, zijn onder Biden niet ineens weg. Een Europese Unie die zo hopeloos verdeeld is dat je met Europa internationaal nooit echt een vuist kunt maken. En een Europa dat binnen de NAVO altijd belooft meer geld te gaan uitgeven aan defensie, maar het nooit doet.
In Washington werd in aanloop naar deze reis de warme band met Europa een mooi ritueel genoemd, waar je als het erop aankomt niet zo veel aan hebt. Dat werd tijdens de eerste maanden van Bidens presidentschap al zichtbaar bij een aantal grote beslissingen die hij nam zonder Europa te raadplegen.
Eind april besloot hij dat het tijd is de troepen terug te trekken uit Afghanistan, waar in NAVO-verband meer Europeanen dan Amerikanen gelegerd zijn. Toch hoorden Europese partners pas kort voor de aankondiging van Bidens besluit, ze konden weinig anders doen dan volgen.
Hetzelfde gebeurde toen Biden vorige maand plotseling voorstander bleek van het loslaten van patentrechten op corona-vaccins. Die worden vooral ontwikkeld in Europa en Amerika, en die twee trokken daar altijd samen in op. Dit keer was Bidens beslissing voor Brussel een volslagen verrassing. De boodschap was helder: voor de nieuwe Amerikaanse regering is het niet zo belangrijk wat ze in Brussel vinden.
Focus op China
Een groot deel van de reden daarvoor ligt in China. Ook dat neemt Biden mee van zijn voorganger Trump: het leidend beginsel van het Amerikaanse buitenlandbeleid is inmiddels de opkomende macht van China. "China wil het machtigste land van de wereld worden," zei Biden er eerder over, "en ik zal dat niet laten gebeuren."
Toen in het verleden de Koude Oorlog het uitgangspunt was van Amerika's buitenlandbeleid, vormde Europa als buurman van Rusland het front. Later tijdens de 'War on Terror' gold hetzelfde; ook in Londen, Parijs en Brussel gingen bommen af en Europa leverde troepen in Irak en Afghanistan. Europa en Amerika hadden elkaar nodig.
Nu voor Biden de strijd met China centraal staat, verdwijnt Europa van het Amerikaanse prioriteitenlijstje. Bidens focus op China is een mogelijke splijtzwam tussen de VS en de EU. De Amerikaanse regering wil China onder controle krijgen met economische druk, zoals hoge tarieven en sancties tegen Chinese tech-producten. Dat werkt pas echt als Europese landen eraan meedoen.
Maar vooralsnog is daar weinig enthousiasme. Bondskanselier Merkel vindt het beschermen van de Duitse economie belangrijker, om te beginnen de auto-industrie. En de Franse president Macron heeft het over 'strategische autonomie' als het om China gaat. Met andere woorden: Amerika's belang is niet automatisch ook Europa's belang.
Reputatieschade
Kortom: het ziet er de komende dagen saamhorig uit, maar onder de oppervlakte sluimeren stevige twistpunten. Natuurlijk zullen er ook resultaten zijn, zoals op het terrein van handel tussen Amerika en de EU. Verwacht wordt dat er een akkoord komt over een einde aan de dure heffingen op aluminium en staal, die na een handelsruzie in 2018 werden ingevoerd.
En de G7 stevent af op stevige beloften over de hulp van het vaccineren in de armere landen. Voor Biden kunnen die successen het hoofddoel van zijn reis waarmaken: laten zien dat Amerika weer een constructieve partner is en bereid is internationaal een leidende rol in te nemen. In de hoop dat de reputatieschade van de afgelopen jaren langzaam wordt vergeten.
