Donatie van 1,2 miljoen aan CDA door ondernemer Van der Wind roept vragen op

Het CDA kreeg 1,2 miljoen euro van miljonair Hans van der Wind, die bij de partij betrokken is als fondsenwerver. Dat werd gisteravond bekend, en roept vragen op: zijn dit soort donaties normaal in Nederland? Krijgt een donateur voor zo'n bedrag iets terug? En mag dit zomaar?

Om met die laatste vraag te beginnen: ja, zo'n donatie is legaal. De Wet financiering politieke partijen schrijft voor dat alle donaties vanaf 4500 euro moeten worden doorgegeven aan het ministerie van Binnenlandse Zaken. Er is geen donatieplafond.

Er worden vaker flinke donaties aan partijen gedaan, maar "voor Nederlandse begrippen is dit een enorm hoog bedrag", zei politicoloog (en oud-PvdA-partijvoorzitter) Ruud Koole in het NOS Radio 1 Journaal.

Afgelopen maart ging het nog wel over een vergelijkbare kwestie. Toen maakte ondernemer Steven Schuurman bekend dat hij 1,3 miljoen euro schonk aan twee politieke partijen: D66 (1 miljoen euro) en Partij voor de Dieren (350.000 euro). Hij was toen open over zijn beweegredenen. Schuurman investeerde het bedrag omdat hij wil dat er een oplossing komt voor de klimaatcrisis, zei hij tegen Trouw.

Invloed binnen partij

Nu is de situatie anders. Van der Wind is geen donateur met afstand tot de politiek. Hij geeft volgens het CDA al vijftien jaar aan de partij. Maar ondertussen is hij ook voorzitter van de commissie fondsenwerving van de partij en maakte daarmee onderdeel uit van het campagneteam. Volgens het CDA hebben donateurs "op geen enkele manier de inhoudelijke koers van de partij kunnen beïnvloeden". Zelf zegt Van der Wind dat hij doneert "omdat het gedachtegoed mij aanspreekt".

Maar Koole plaatst daar kanttekeningen bij. "Als donateur zal hij formeel geen invloed hebben gehad op de koers van de partij. Maar als je tegelijkertijd lid bent van het campagneteam, dan heb je gewoon invloed natuurlijk."

Wettelijk gezien mag je niets terugkrijgen voor een donatie aan een politieke partij. "Als je in ruil voor de donatie een standpunt in het verkiezingsprogramma wil, of een persoon als leider van de partij die een bepaalde koers vaart, dan is er sprake van steekpenningen", zegt Koole. "Dan is er sprake van fraude. Dat kan niet."

Timing

Dat Van der Wind invloed met zijn donatie invloed heeft gekocht valt nu niet aan te tonen, zegt André Krouwel. Hij is politicoloog bij de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Maar aan deze donatie vallen mij wel twee dingen op: de invloedrijke rol van deze donateur bij het CDA, en de timing van de donatie."

De ondernemer gaf vorig jaar november al aan dat het niet lekker liep met de donaties bij het CDA, nadat Hugo de Jonge was gekozen tot lijsttrekker. Toch besloot hij daar zelf pas iets aan te doen toen Wopke Hoekstra het stokje had overgenomen. Volgens Pieter Omtzigt hadden de donaties invloed op het beleid van Hoekstra. Met zijn 'New Deal' werden de CDA-plannen gunstiger voor ondernemers.

"De donatie kwam bovendien vlak voor de verkiezingen. Daardoor hoefde hij op dat moment niet meer aan het ministerie van Binnenlandse Zaken doorgegeven te worden", zegt Krouwel. "Zo zou de donatie, als de notitie van Omtzigt donderdag niet was uitgekomen, pas volgend jaar naar buiten komen. Het lijkt alsof er een poging is gedaan om die donatie, en de donatie van 247.000 euro door de Stichting Nederlands Ondernemers Klimaat, niet te associëren met de verkiezingen."

"Tijd is altijd in het voordeel van machthebbers. Mensen hebben kort geheugen, vergeten veel", zegt de politicoloog. "Alles op de lange baan is gunstig. Als er geen directe relatie zichtbaar is, is zo'n donatie achteraf lastig te plaatsen."

Openheid of donatieplafond

Beide politicologen zien zo'n enorme donatie vlak voor de verkiezingen als probleem, maar zoeken de oplossing niet in dezelfde hoek. Krouwel pleit voor verdere openheid van zaken. "In Oostenrijk, Zweden en Duitsland hebben ze wetten. Leden bepalen het beleid. Dat kan niet gewijzigd worden na een donatie. Daar is volledige transparantie over inkomsten én uitgaven. Hier weten we niet waar het geld aan besteed wordt."

Koole is voor een donatieplafond. "Het mooiste zou zijn als partijen veel kleine giften krijgen. Dan heb je een soort financiële worteling in de samenleving. Wat je moet voorkomen is dat grote geldschieters zoveel geld geven dat ze in feite toegang krijgen tot de politieke macht."

"De politiek is toch gebaseerd op een stem per persoon", zegt Koole. "Dat is geïntroduceerd zodat het grote geld minder invloed zou krijgen. Zonder plafond laat je het grote geld toch invloed uitoefenen."