Gezond eten duurder geworden: 'Overheid doet niet genoeg tegen ongezonde aanbiedingen'

De prijs van gezond eten is harder gestegen dan van ongezond eten zoals snacks, snoep en frisdrank, meldde het CBS vandaag. Tegelijkertijd kampt de helft van Nederland met overgewicht. Experts vinden dat de overheid gezond eten meer moet stimuleren.

Wat je dan als overheid het best kunt doen? Allereerst een belasting op ongezond eten invoeren. "De prijzen van ons voedsel hebben een heel grote invloed op wat we kopen, juist in Nederland. Want we zijn gek op aanbiedingen", zegt Ellen van Kleef, expert in consumentengedrag aan Wageningen Universiteit. "Een belasting op ongezond eten is een van de meest effectieve maatregelen die je kunt nemen."

De overheid wil van de gezonde keuze de makkelijke keuze maken. Dat is een van de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord uit 2018 voor een gezonder Nederland.

"Maar daarvoor moet onze overheid corrigerend optreden, en dat gebeurt niet", zegt hoogleraar Voeding en Gezondheid Jacob Seidell. "Onze overheid wil niet betuttelen, maar polderen. Maar als je de industrie met al zijn belangen zelf de regels laat maken, dan kiezen ze voor dingen die hun business niet schaden. De overheid heeft dus wel ambities, maar doet niet genoeg."

Meer dan belasting

Maar alleen een extra belasting heffen is volgens Van Kleef niet genoeg. Je kunt ook iets doen aan de hoeveelheid reclame voor ongezond eten, de positie van voedingsmiddelen in de supermarkt en de hoeveelheid ongezond eten die verkocht wordt.

"Het grootste deel van het voedsel in de supermarkt past niet in de schijf van vijf, maar het wordt wel veel gepromoot. Om mensen te helpen gezonder te eten, zullen we al deze dingen tegelijk moeten aanpakken."

Dat is volgens Marnelle Commandeur van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) noodzakelijk, "want overgewicht is een groot maatschappelijk probleem". Daarom werden in 2018, in het Nationaal Preventieakkoord, maatregelen vastgelegd die roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik terug moesten dringen.

Het is de bedoeling dat in 2040 nog maar 38 procent van de volwassen Nederlanders overgewicht heeft. Nu is ongeveer de helft van alle volwassenen nog te zwaar. Zonder extra maatregelen kampt in 2040 62 procent van de volwassenen met overgewicht.

Daarom kwam het RIVM eerder dit jaar met voorstellen voor aanvullende maatregelen. "Een suikertaks zou kunnen", licht Commandeur toe, "maar je kunt gezond voedsel ook goedkoper maken, reclame voor ongezond eten aan banden leggen, of ongezond eten in minder winkels gaan verkopen. We schatten in dat de oplossing bestaat uit een combinatie van verschillende maatregelen."

Suikertaks

Vorig jaar nog drongen medisch specialisten en wethouders van Amsterdam, Rotterdam en Utrecht aan op die zogenoemde suikertaks. Bovendien blijkt dat een meerderheid van de Nederlanders zo'n extra belasting voor ongezond eten prima vindt, als de opbrengsten worden uitgegeven aan gezondheidsdoelen. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam.

Ook de Raad Volksgezondheid en Samenleving is voor het extra belasten van ongezond eten. De gezondheidskansen in Nederland zijn nu ongelijk verdeeld, constateerde de Raad eerder dit jaar. Afhankelijk van je inkomen, leef je 15 jaar korter of langer in goede gezondheid.

Eigen verantwoordelijkheid

Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vraagt zich af of prijs een doorslaggevende factor is. "Het is een keuze die mensen zelf maken. Je moet oude gewoontes afleren en nieuwe aanleren. Je kunt dat stimuleren via prijsstelling, maar ik weet niet of dat zo'n rationele keuze is. Dat mensen zich in de supermarkt afvragen als ze de keuze hebben tussen een appel en een zak chips hoe het met de fiscale behandeling zat."

Over de grens

Wereldwijd zijn er tientallen landen die wel extra belasting heffen op ongezond voedsel. Vooral de extra belasting op suikerhoudende dranken, een suikertaks, is populair (zie kader). Die belastingen hebben wisselend succes: onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie toont aan dat in Mexico 7 procent minder frisdrank wordt verkocht na invoering van de belasting. In België had de suikertaks minder effect. Dat kan te maken hebben met de hoogte van de belasting in verhouding tot de inkomens van de inwoners.

Zo is de ene suikertaks de andere niet, benadrukt het RIVM. "In het Verenigd Koninkrijk wordt frisdrank met zoetstoffen, de light en zero frisdranken, niet belast", vertelt Commandeur. "Die frisdranken leiden wel tot het risico op tandbederf - dat is ook een negatief gezondheidseffect. Het is dus belangrijk om goed na te denken over wat je wel en niet belast met zo'n suikertaks."