Europese Unie ontbreekt in campagne: 'Lijsttrekkers hebben het er niet over'
Een "sterke" of "zelfbewuste" Europese Unie. Een "heel ander Europa", in "afgeslankte vorm". Of: helemaal geen EU meer. Vrijwel alle verkiezingsprogramma's van politieke partijen besteden aandacht aan Europese samenwerking, maar in de campagne keert het onderwerp nauwelijks terug. Op Twitter is een hashtag in het leven geroepen om daar aandacht voor te vragen: #EUolifant.
"Het is verbazingwekkend dat het in de verkiezingsdebatten zo weinig over Europa gaat", zegt Rem Korteweg van Instituut Clingendael. Hij vergeleek onlangs de verkiezingsprogramma's van de dertien grootste partijen op hun standpunten over buitenlandbeleid. "Het thema Europa komt heel veel terug, maar lijsttrekkers hebben het er niet over."
Voor een deel is dat typisch Nederlands, vindt hij. "De verkiezingen vertonen altijd een beetje naar binnen gekeerde trekjes." Daar komt de coronacrisis bij: "Daardoor is onze wereld letterlijk een stuk kleiner geworden. En het nieuws gaat vooral over de impact van corona in Nederland."
Volgens Korteweg speelt ook mee dat sommige partijen niet graag aan de grote klok hangen hoe belangrijk de Europese dimensie is. "Terwijl thema's als de coronacrisis, migratie en het klimaat samenhangen met wat er op Europees niveau gebeurt. Over die onderwerpen wordt nu veel gesproken. Als je het dan alleen over de nationale dimensie hebt, ontbreekt de helft van het verhaal."
Wat willen de partijen eigenlijk met Europa?
Het merendeel van de partijen die aan de Tweede Kamerverkiezingen meedoen, is voorstander van een sterker Europa. Ze vinden het bijvoorbeeld belangrijk om tegenwicht te kunnen bieden aan "de Poetins van deze wereld" (PvdA) en aan de "geografische assertiviteit van Rusland en China" (CU) die zich "steeds assertiever" gedragen (VVD).
Maar hoe ziet zo'n sterker Europa eruit? Daarover hebben de partijen verschillende ideeën. Het CDA wil een Europese Veiligheidsraad, D66 pleit voor een Europees leger, nieuwkomer Volt op de langere termijn ook. De meeste andere partijen zien meer in intensievere samenwerking tussen Europese krijgsmachten.
Verder is D66 voorstander van Europese belastingen, de VVD is tegen. D66 en GroenLinks vinden dat het Europees Parlement een sterkere positie moet krijgen en pleiten voor een bewindspersoon voor Europese Zaken in een volgend kabinet.
Volt wil een Europese minister van Buitenlandse Zaken. Samenwerking op Europees niveau vormt voor die nieuwe partij, die zich profileert als 'pan-Europese partij', sowieso het fundament onder het verkiezingsprogramma.
Met de 'Ctrl+F'-tool van NOS op 3 kun je zelf in de verkiezingsprogramma's van de dertien grootste partijen zoeken wat zij zeggen over Europa:
Er zijn ook partijen die juist minder enthousiast zijn over een sterker Europa. De PVV wil de EU per direct verlaten, FvD pleit voor een "intelligente uittreding" na een bindend referendum.
Ook de SP, SGP en JA21 zijn kritisch op de EU. De SP vindt dat burgers veel meer inspraak moeten hebben en noemt de euro als munt "onhoudbaar". Nieuwkomer JA21 wil dat er een referendum wordt gehouden over de toekomst van de euro, want "onder de euro ongelijke economieën verenigen lukt alleen als wij de pinautomaat van Europa zijn".
Geen crisisgevoel
Er zijn, met andere woorden, grote accentverschillen tussen partijen, zegt Rem Korteweg van Clingendael. "In debatten wordt het Europadossier vaak beperkt tot een tegenstelling: nexit of niet? Maar daarmee sla je de discussie plat."
Volgens politiek verslaggever Arjan Noorlander ontbreekt het crisisgevoel. "Als de druk hoog genoeg wordt, kunnen we een fundamenteel debat niet ontlopen", zei hij vrijdag in de podcast Europa draait door.
"Dat zag je bijvoorbeeld bij het vluchtelingenvraagstuk. Dan is er een debat, kort en onder hoge druk. In de financiële discussie over hoe we de Europese economie uit de pandemie kunnen redden, is die crisis politiek gezien blijkbaar nog niet groot genoeg."
Verder denkt Noorlander dat bij nationale verkiezingen de internationale thema's altijd wat minder aandacht krijgen. "Maar de doodse stilte van nu is denk ik vooral te verklaren doordat Nederlanders met iets anders bezig zijn: hoe komen we uit de coronacrisis en aan welke partijen vertrouwen we dat onduidelijke pad toe?"
