Waarom leveringen van AstraZeneca onzekerder zijn dan die van concurrenten
Het Oxford-vaccin van AstraZeneca moest het werkpaard onder de vaccins worden: een prik voor het grootste deel van de bevolking. En ja, het vaccin is makkelijker te bewaren, maar verder stelt het nu wat teleur: het was later klaar en is minder effectief dan de concurrenten. Ook worden de verwachte leveringen om de haverklap bijgesteld.
Ook dinsdag waren er weer tegenstrijdige berichten over de aantallen: het ministerie van Volksgezondheid sprak de verwachting uit dat AstraZeneca de komende maanden miljoenen doses minder kan leveren. In de avond ontkende de farmaceut en liet weten dat de eerder beloofde hoeveelheid van 180 miljoen doses voor de hele EU naar verwachting alsnog wordt gehaald.
Een woordvoerder van AstraZeneca Nederland erkent dat er soms problemen zijn. "Door de complexiteit van vaccinproductie en omdat we hoge eisen stellen aan kwaliteit en veiligheid, worden sommige batches niet goedgekeurd. Dat kan leiden tot fluctuaties in productie."
Geen 100 procent controle
Ben van der Zeijst, emeritus hoogleraar vaccins en oud-topman van het RIVM, noemt de wispelturige berichten over de leveringen van AstraZeneca wel begrijpelijk. "Het gaat om de productie van biologische producten en die heb je nooit voor 100 procent onder controle. Er zijn onzekerheden over opbrengsten, daar moeten we helaas aan wennen."
De productie van AstraZeneca-vaccins is volgens Van der Zeijst bovendien redelijk ingewikkeld. "Er worden eerst cellen gegroeid in roestvrijstalen vaten, daar wordt adenovirus met informatie over het coronavirus spike-eiwit aan toegevoegd. De cellen en het virus vermenigvuldigen zich daarna. Na enige tijd zijn de cellen dood en heb je een vat vol dode cellen en virus. Daarna moet je dat scheiden en zuiveren want je wilt het virus overhouden."
Het proces om de cellen te kweken gebeurt op zo'n tien plaatsen in de wereld. De twee dichtstbijzijnde locaties zijn een fabriek in Leiden en eentje in Seneffe in België. Het is vooral het zuiveringsproces waar Van Der Zeijst van vermoedt dat het weleens misgaat. "Iedere batch uit zo'n vat moet om te worden vrijgegeven dezelfde samenstelling hebben. Dat zuiveringsproces is lastig. Ook kan de opbrengst per vat verschillen".
Ook hoogleraar vaccinontwikkeling Gideon Kersten aan de Universiteit Leiden is niet verbaasd dat er dingen misgaan. "Het is deels speculatie, maar ik weet dat als de productie opgeschaald wordt, er nieuwe vaten getest en gevalideerd moeten worden. Dat kost tijd en vooral daar doen zich problemen voor." Als het scheiden klaar is moet het vaccin worden afgevuld in flesjes, daar zijn aparte fabrieken voor.
Waarom dan die toezegging?
De vraag blijft dan: waarom zegt AstraZeneca dan bepaalde aantallen vaccins toe terwijl het zo onzeker is? Dat vraagt Van Der Zeijst zich ook af. Het productieproces bij AstraZeneca is volgens hem vergelijkbaar met dat van Janssen (dit vaccin is nog niet toegelaten in EU). Maar dat bedrijf communiceert heel anders over de verwachte leveringen. "Zij zeggen gewoon dat ze niets kunnen beloven langer dan een maand vooruit", zegt Van Der Zeijst.
Het recept van AstraZeneca afdwingen en dan extra fabrieken bijbouwen om meer te produceren noemt hij niet zinvol. "In Leiden bouwt het bedrijf Halix nu vier extra vaten voor het maken van de vaccins van AstraZeneca, daar zijn ze een half jaar mee bezig. En dat zijn dus de meest ervaren mensen die er zijn. Je bouwt dus nu echt niet even een nieuwe fabriek."
Pfizer-vaccins minder foutgevoelig
Hoe kan het dan dat concurrent Pfizer er beter in slaagt om een constante stroom aan Pfizer/BioNTech-vaccins te leveren? Inmiddels levert die farmaceut in Nederland het eerste en tweede kwartaal twee keer zoveel vaccins als AstraZeneca. Dat komt overigens wel met een prijskaartje: het Pfizer-vaccin is per dosis ruim 7 keer duurder dan AstraZeneca.
"Pfizer is een veel meer ervaren producent van vaccins, AstraZeneca is relatief nieuw in die markt. Daarnaast is het maken van de rna-vaccins zoals die Pfizer en Moderna veel makkelijker. Het maken van rna en daarna verpakken in vetbolletjes is gewoon minder gevoelig voor fouten", zegt Van Der Zeijst. "Je ziet nu dat de productie van de rna-vaccins enorm is opgeschroefd. Andere producenten zoals Sanofi en Novartis gaan ook Pfizer-vaccins produceren."
Hoogleraar Kersten denkt dat we moeten wennen aan schommelende productie, dat geldt ook voor vaccins die nog moeten worden goedgekeurd. "Je kunt erop rekenen dat er dingen gebeuren die je niet kunt voorspellen."
Donderdagmiddag geeft de topman van AstraZeneca, Pascal Soriot, uitleg over zijn vaccin in het Europees Parlement.
