Verwarring na 'avondklokzaak': wat is er gebeurd en hoe nu verder?

• Erika de Joode

  redacteur Online

Na een dinsdag vol juridisch getouwtrek is in ieder geval één ding duidelijk: we hebben tot vrijdag hoe dan ook nog te maken met een avondklok. In een door actiegroep Viruswaarheid aangespannen zaak bepaalde de voorzieningenrechter weliswaar gisteren dat de juridische basis onder die maatregel niet deugt, maar die uitspraak is vervolgens opgeschort tot het hoger beroep van vrijdag.

Zoals jurist en universitair staatsrechtsdocent Manon Julicher (Universiteit Utrecht) het samenvat: "In één dag tijd lag er een vonnis, er kwam meteen een spoedprocedure, de rechters werden gewraakt, het moest allemaal snel en er was onenigheid."

Ben je het overzicht kwijt? In dit artikel beantwoorden we vijf vragen over de zaak en het vervolg.

Wat stond er in de uitspraak van de voorzieningenrechter?

De uitspraak van gisterochtend ging niet zozeer over de vraag of de avondklok een goed idee is, maar over of het kabinet de juiste weg heeft bewandeld om de maatregel in te voeren. Het kabinet heeft daarvoor gebruikgemaakt van de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg), bedoeld voor acute noodsituaties waarbij in allerijl maatregelen moeten worden genomen. Dat kan dan zonder tussenkomst van de Tweede en Eerste Kamer.

Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans (Universiteit Leiden) vergeleek de Wbbbg gisteren in Nieuwsuur met de noodrem in een trein:

Volgens de rechtbank was van "superspoed" echter geen sprake. Want, zei de voorzieningenrechter: er was al veel vaker over een avondklok gesproken en bovendien is er nog een debat over geweest in de Tweede Kamer. Dat rijmt niet "met de gestelde urgentie", aldus de rechter.

Waar ging het daarop volgende spoedappèl over?

Daarmee was allesbehalve het laatste woord gezegd over de kwestie. De Staat ging in hoger beroep en verzocht gistermiddag in een zogeheten spoedappèl (met succes) om de uitspraak van de rechter tot die tijd te schorsen. Dat betekent: zolang het hoger beroep nog bezig is, blijft de avondklok gewoon van kracht.

De reden is dat het gerechtshof het belang van de Staat de komende dagen zwaarder vindt wegen dan dat van Viruswaarheid.

Voorzitter Marie-Anne Tan-de Sonnaville omschreef het Staatsbelang als "het voorkomen van een jojo-effect":

Viruswaarheid had stevige kritiek op deze uitspraak. Volgens voorman Willem Engel ging het hof daarmee toch inhoudelijk op de zaak in.

"Het spoedappèl draaide om een procedurevraag", zegt Julicher. "Moeten we de eerste uitspraak schorsen tot vrijdag of niet? Maar om dat te bepalen, moet je toch kijken naar wat daarvan afhangt. Dan raak je een beetje aan de inhoud, maar volgens mij niet meer dan noodzakelijk."

En toen kwam er nog een spoedwet, wat houdt die in?

Los van de gerechtelijke procedure die nu loopt, probeert het kabinet de avondklok ook op een andere manier te behouden: via wetgeving. Aanvankelijk wilde het kabinet een aparte spoedwet maken, omdat de avondklok zo'n uitzonderlijke maatregel is. Maar na kritiek van de Raad van State wordt de maatregel toch ondergebracht in de coronawet.

De wet ligt nu bij de Tweede Kamer, die er morgen over debatteert. De Eerste Kamer, waar het kabinet geen meerderheid heeft, buigt zich er waarschijnlijk vrijdag over, op de dag van het hoger beroep.

Zowel in de Tweede als in de Eerste Kamer kan het kabinet forse kritiek verwachten, zegt politiek verslaggever Ron Fresen. "Ze moeten 100 procent aantonen dat de wet oké is. En ook dat de avondklok een proportionele maatregel is: staat die echt in verhouding tot de gezondheidswinst die je ermee kunt boeken? Daar heeft het kabinet niet een heel sterk verhaal. Ze kunnen het eigenlijk niet beter uitleggen dan ze tot nu toe hebben gedaan, terwijl partijen daar wel om zullen vragen."

Wat doet de zaak met de geloofwaardigheid van het coronabeleid?

Fresen spreekt van een "grote pijnlijke fout" van het kabinet. "Ze hadden al het imago dat het rammelt, en dat wordt er nu niet beter op. Met andere zaken rond corona kon het kabinet altijd zeggen: we werden verrast door het virus. Dan is het logisch dat je je weg moet zoeken en fouten maakt. Maar dat argument kunnen ze nu niet gebruiken. Dit gaat over: ben je in staat om een deugdelijke wet te maken?"

Volgens staatsrechtdocent Manon Julicher is het logisch dat veel mensen in verwarring zijn achtergebleven na gisteren. "Dat juridische gesteggel kun je echt niet gebruiken als het om zulke ingrijpende maatregelen gaat. Juist dan is het belangrijk dat goede juridische procedures worden gevolgd, omdat mensen anders kunnen gaan twijfelen of hun rechten en vrijheden wel goed worden gewaarborgd."

En het hoger beroep dan?

Het wetsvoorstel van het kabinet is eigenlijk een soort uitweg: als het kabinet het hoger beroep verliest maar het parlement stemt met de wet in, dan kan de avondklok toch van kracht blijven. Politiek verslaggever Fresen denkt dat de wet het wel haalt: "Het is een vreselijke martelgang voor het kabinet, maar het is wel legitiem. En er blijft toch ruime steun voor de avondklok."

Het hoger beroep dient vrijdag. Demissionair premier Rutte en minister Grapperhaus van Justitie zeiden gisteren dat ze nog steeds vinden dat ze een "hele stevige case" hebben. En zelfs als de huidige avondklok niet de juiste juridische basis heeft, zei Rutte, "Dan betekent dat nog niet dat deze maatregel niet nodig is."

Wordt vervolgd.