Navalny moet naar een strafkolonie, maar wat houdt dat eigenlijk in?

• Oumaima Abalhaj en Robert Chesal

  redacteur Buitenland

De Russische oppositieleider Aleksej Navalny moet van de rechter ruim tweeëneenhalf jaar naar een strafkolonie. De term 'strafkolonie' of 'strafkamp' roept herinneringen op aan de beruchte Goelag uit de Sovjettijd. Die bestaat niet meer, dus wat houdt zo'n straf dan nu in?

Een Russische strafkolonie lijkt niet op een westerse gevangenis. De gedetineerden verblijven niet in cellen, maar in barakken. Ze moeten hard werken, vaak onder slechte omstandigheden.

Het kan om allerlei werkzaamheden gaan, vertelt Ruslandkenner Marc Jansen: het schoonvegen van het kamp, het naaien van kleren of het vouwen van dozen. Volgens verhalen van ex-gedetineerden kan een werkdag tot 18 uur lang zijn.

Strafkolonies zijn een belangrijk deel van het Russische penitentiaire stelsel. Afhankelijk van de bron wordt geschat dat er tussen de 700 en 900 van zulke kampen zijn, verspreid door het hele land.

Hoeveel mensen er precies in de strafkolonies vastzitten maakt Rusland niet openbaar, maar volgens Amnesty International zijn er in totaal rond de 520.000 gedetineerden in het land en zit een groot deel daarvan in deze kampen. Hun leefomstandigheden zijn volgens Amnesty erbarmelijk, al helemaal nu met het risico van besmetting met het coronavirus.

Politieke gevangenen

Verreweg de meeste gedetineerden in de strafkolonies zijn veroordeeld voor zware of gewelddadige misdrijven. Navalny zal behoren tot een kleine minderheid van enkele honderden die daar zitten om politieke redenen. Ook journalisten, mensenrechtenactivisten en pro-Westerse Oekraïners zitten in de kampen vast.

In deze video legt NOS op 3 uit wie Navalny precies is en waar hij voor staat:

Navalny is ook niet de eerste bekende criticus van president Poetin die naar een strafkamp moet. In 2003 werd oligarch Michail Chodorkovski gearresteerd op verdenking van fraude en belastingontduiking.

Hij was op dat moment de rijkste man van Rusland en gaf de politieke vijanden van Poetin financiële steun. In 2005, na een slepend proces, werd Chodorkovski veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf. Een maand later werd hij overgebracht naar een strafkamp in Siberië.

Een paar jaar later gebeurde hetzelfde met leden van de rockband Pussy Riot. Deze feministen waren kritisch op het beleid van Poetin en protesteerden tegen zijn herverkiezing in 2012. In datzelfde jaar werden de drie vrouwen veroordeeld tot twee jaar strafkamp, wat internationaal tot veel protest leidde.

"Maar door een amnestiewet werden de vrouwen van Pussy Riot na een jaar weer vrijgelaten. En dat had alles te maken met de Olympische Winterspelen in Sotsji van 2014", zegt Jansen. De bandleden hadden opgeroepen tot een boycot van dat evenement.

De Goelag

De Russische strafkolonies doen denken aan de Goelag, zoals het systeem van strafkampen heette in de Sovjettijd. Rond 1930 begon hun lange en lugubere geschiedenis. Tijdens het bewind van Stalin, tot zijn dood in 1953, zijn naar schatting 18 miljoen mensen naar de kampen gestuurd. Ongeveer een op de tien gevangenen overleefde dat niet.

Officieel hadden de kampen een ideëel doel, zegt Jansen. "Veroordeelden werden daar 'heropgevoed' tot modelburgers". Maar in werkelijkheid vonden er wreedheden plaats, zoals het dwingen van gedetineerden om in de Siberische vrieskou bomen te hakken. De gruwelen werden in de jaren '70 wereldwijd bekend dankzij het boek De Goelag Archipel van Aleksandr Solzjenitsyn.

Hoewel de Goelag al in 1960 officieel werd ontbonden, zijn er nog veel overeenkomsten met de huidige strafkoloniën. Een van de belangrijkste daarvan, volgens critici, is dat de gedragscode binnen de kampen sinds de Sovjettijd niet ingrijpend is gemoderniseerd. Er zou straffeloos veel corruptie en uitbuiting plaatsvinden.

Dat beeld werd in 2013 nog bevestigd door een lid van Pussy Riot, dat in een open brief haar eerste ontmoeting met de directeuren van strafkolonie Mordovia beschreef. Een van hen zei tegen haar: "Je moet beseffen dat als het om de politiek gaat, ik een Stalinist ben." Een ander voegde daaraan toe: "We hebben hier sterkere geesten dan die van jou kleingekregen."