Topambtenaar SZW: Belastingdienst voerde 'fraudejacht' op ouders

Het is niet terecht om de kinderopvangtoeslagaffaire vooral toe te schrijven aan het ministerie van Sociale Zaken (SZW). Dat zei Maaike van Tuyll, topambtenaar op dat ministerie, tegen de parlementaire ondervragingscommissie. Ze reageerde op (oud-) ambtenaren van de Belastingdienst, die gisteren in hun verhoren zeiden dat ze door SZW gedwongen werden om hard op te treden tegen ouders.

De Belastingdienst is verantwoordelijk voor de uitvoering van de toeslagen, SZW gaat over het beleid. Volgens Van Tuyll was het geen beleid om ouders die iets verkeerd ingevuld hadden, als fraudeur te behandelen. Dat deed de Belastingdienst vaak wel. Ouders moesten dan het hele bedrag terugbetalen dat ze hadden gekregen.

Had nooit mogen gebeuren

"Wij hadden niet het beeld dat we opdracht hadden gegeven voor een fraudejacht", zei Van Tuyll. Speciale teams van de Belastingdienst (CAF-teams) verzamelden volgens haar op extreme manier bewijzen voor fraude.

Zelf kwam ze er pas ruim een jaar na haar aantreden in 2016 achter dat er zulke grote problemen speelden, na een rapport van de Nationale ombudsman. Van Tuyll zei dat ze het vreselijk vindt dat ze niet eerder zag wat er gebeurde met ouders. "Dit had nooit mogen gebeuren. U hoort het: dat zit me dwars", zei ze geëmotioneerd.

In de zomer van 2019 wilde toenmalig staatsecretaris Snel van Financiën een eerste groep gedupeerde ouders compenseren, maar dat sneuvelde na bezwaren van onder meer het ministerie van Sociale Zaken.

Van Tuyll vond het voorgestelde compensatiebedrag, 5000 euro, geen recht doen aan de situatie. En de top van het ministerie was bang dat de compensatieregeling ten laste van de begroting van Sociale Zaken zou komen. Daardoor zou er mogelijk minder geld overblijven voor andere ouders met toeslagen.

Juridische redenen

De baas van Van Tuyll, secretaris-generaal van het ministerie van Sociale Zaken Loes Mulder, zei later op de dag in haar verhoor dat de geldkwestie geen rol heeft gespeeld bij het mislukken van de compensatieregeling. Al vond zij wel dat de rekening niet bij haar ministerie hoorde te liggen. Het mislukte volgens haar om juridische redenen.

Snel zag uiteindelijk af van zijn compensatievoorstel. De commissie-Donner drong in november 2019 alsnog aan op ruimhartige compensatie, maar de meeste ouders hebben nog geen geld gezien.

Nieuw systeem

Sociale Zaken werkte ondertussen aan een geheel nieuw systeem voor de toeslagen, waarbij het geld direct aan het kinderopvangcentrum zou worden overgemaakt, in plaats van aan de ouders. DUO zou dat uitvoeren in plaats van de Belastingdienst. Het zou volgens de beide topambtenaren veel problemen hebben opgelost.

Mulder zei dat na twee jaar werken aan de nieuwe werkwijze, de stekker uit het project werd getrokken door het kabinet. Waarom precies zei Mulder niet te weten. Het besluit lag op het bordje van de toenmalige staatssecretarissen Snel (Financiën) en Van Ark (SZW).

Terwijl gewerkt werd aan het systeem dat nooit in de praktijk zou worden gebracht, werd niet gedacht aan een snelle permanente oplossing voor de ouders. Bijvoorbeeld door bij kleine foutjes van ouders niet meteen tienduizenden euro's terug te vorderen.

Uit de verschillende verhoren is op te maken dat dit kwam door een gebrek aan communicatie en onduidelijke verantwoordelijkheden tussen de ministeries van Financiën en Sociale Zaken.

Schaamte

"Ik word gewoon verdrietig van hoe slecht we dit aan elkaar hebben doorgegeven", zei Mulder. "Dat het probleem steeds opnieuw ontdekt moest worden is gewoon niet goed." Ambtenaren op de ministeries schamen zich volgens haar dat het zo ver heeft kunnen komen.

Zij vindt het een slecht beeld dat burgers ministeries naar elkaar zien wijzen. Mulder: "Ik heb tijdens de eerdere verhoren niet iedereen heel hard verantwoordelijkheid zien nemen. Nee. Het lelijkste is als we elkaar allemaal de schuld gaan geven. Ik kan me voorstellen dat het zo overkomt."

De Kamer onderzoekt in twee weken hoe het heeft kunnen misgaan in de kinderopvangtoeslagenaffaire. Wat was bedoeld als financiële steun voor gezinnen met jonge kinderen, werd voor duizenden mensen een jarenlang slepende zaak. De ouders werden door de Belastingdienst onterecht aangemerkt als fraudeur en moesten soms tienduizenden euro's terugbetalen. Met financiële en sociale problemen als gevolg.

Volgende week zijn de verhoren van de (oud-)bewindspersonen Weekers, Wiebes, Asscher, Snel, Van Ark, Hoekstra en Rutte live te volgen op NPO Politiek en via NOS.nl en de NOS-app.