Bloedig conflict in Noord-Ethiopië, wat is er aan de hand?

• Fiorella Opromolla

  redacteur Buitenland

• Iris de Graaf

  redacteur Buitenland

In Ethiopië woedt sinds twee weken een bloedig conflict, dat steeds verder escaleert. In de noordelijke provincie Tigray bestrijden het leger van premier Abiy Ahmed en het Tigray People's Liberation Front (TPLF) elkaar. Tienduizenden mensen zijn al gevlucht, naar buurland Sudan of naar andere delen van Ethiopië.

"De troepen van Abiy zijn met een opmars naar de regionale hoofdstad Mek'ele begonnen. Gister suggereerde de premier dat de gevechten binnen enkele dagen tot een einde zouden komen. Toch is dat nog maar zeer de vraag", vertelt NOS-correspondent Elles van Gelder. "Het TPLF zal zich niet snel gewonnen geven en kent het gebied goed, mede door de oorlog die ze vanuit deze regio eerder voerden tegen Eritrea. Ook is in Mek'ele het zogenoemde Noordelijke Commandocentrum, een grote legerbasis. De vraag is wie dit hoofdkwartier en de wapens nu in handen heeft."

Premier Abiy probeert zijn gezag in de Tigray-regio dus te herstellen. Vorig jaar won de premier de Nobelprijs voor de Vrede nog, hoe kon het zo uit de hand lopen in het land?

Theatermaker en comedian Mo Hersi was drie jaar oud toen hij Ethiopië ontvluchtte en naar Nederland kwam. Hij maakt zich zorgen om de situatie in zijn geboorteland.

Ethiopië is een zeer divers en complex land, zegt Jan Abbink, onderzoeker en historicus aan het Afrika-Studiecentrum van Universiteit Leiden. "Op geografisch, politiek, religieus en cultureel gebied. Er wonen allerlei etnische groepen, waarvan de Oromo en de Amhara de grootste zijn. Toch heeft meer dan een kwart van de Ethiopië een gemengde afkomst, het land kent al honderden jaren een etnische en taalkundige vermenging."

In 1991 kwam het Tigray People's Liberation Front aan de macht in Ethiopië. Tot dat jaar woedde er een burgeroorlog tegen een zeer autoritair regime, vertelt Abbink. "Alles was centraal geregeld en etniciteit was geen politiek criterium. Het TPLF gooide het roer om en voerde het etnisch federalisme in: iedereen kreeg het recht op het gebruik van een eigen taal, bijvoorbeeld in het lager onderwijs. Ook kwam er politieke erkenning voor alle groepen, via 'etnische' provincies en regio's. Totaal het tegenovergestelde van de jaren daarvoor dus. Ook in de grondwet die in 1995 in werking trad, staat dat de soevereiniteit niet bij het volk als geheel ligt, maar bij de etnische groepen."

Het TPLF regeerde met een ijzeren vuist. Als etnische minderheid namen ze belangrijke posities in de politiek en het leger in, dat leidde tot ontevredenheid. In 2018 won Abiy het premierschap bij de interne verkiezingen van de toen regerende partijcoalitie EPRDF.

In de jaren voor die verkiezingen waren er massaprotesten, veelal onder de Oromo en Amhara-bevolkingsgroepen. "Ze waren onder meer ontevreden over het gebrek aan werk en inkomen en landonteigening", zegt onderzoeker Abbink. "Abiy stond voor een ander geluid, hij wilde meer democratisering en economische veranderingen, ten gunste van iedereen. Daarnaast wilde hij meer politieke en centrale eenheid vormen. Hij voerde dus een ambitieuze hervormingsagenda door." Overigens sloot premier Abiy ook vrede met Eritrea, daarvoor kreeg hij vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede.

Abiy hervormde bovendien de EPRDF en noemde het de Welvaartspartij. "Daar sloot de voorheen dominante TPLF zich echter niet bij aan en trok zich terug als ware terug in de regio Tigray", vertelt de onderzoeker.

Het huidige conflict heeft een lange voorgeschiedenis, zegt Abbink. "Het TPLF is het onder meer oneens met het verlies van macht op federaal niveau en het hervormingsprogramma. Ze willen eigenlijk graag hun macht herstellen. Dat leidde tot een gespannen relatie tussen de partijen. Met vele speldenprikken over en weer."

Ook was het TPLF tegen uitstel van de parlementsverkiezingen, die voor afgelopen mei stonden gepland. Vanwege het coronavirus gingen die niet door. Daartegen kwam weerstand in Tigray, waar ze vervolgens besloten zelf verkiezingen te houden, tegen het nationale beleid in. Het TPLF zegt daar met 98 procent van de stemmen te hebben gewonnen. De TPLF-leiding zag uitstel van de landelijke verkiezingen als ongrondwettelijk en noemden het een machtsgreep van de premier. De premier zegt juist dat de bestuurders in Tigray illegaal handelden.

Begin deze maand mondde het conflict uit in gevechten in Tigray nadat het TPLF twee federale legerbases zou hebben aangevallen. "De maat was daarmee vol voor Abiy", voegt Abbink toe. "Het conflict zit nu in een hele delicate fase. Het zou heel slecht zijn als Mek'ele het strijdtoneel wordt. Dan wordt het echt een politieke en mogelijk humanitaire ramp."

Van bemoeienis van buitenaf, zoals van de Afrikaanse Unie, wil de Nobelprijswinnaar niets weten. "Omdat er nu in zijn ogen niets te onderhandelen valt", zegt Abbink. Hoe lang het conflict kan duren, is volgens hem moeilijk in te schatten. "Ik hoop minder dan weken, maar ik denk dat er wel maanden overheen gaan, zeker als het gaat om politieke stabilisatie. Het is geen makkelijk conflict."

Ook het verloop en de uitkomst is moeilijk te voorspellen, hoewel het volgens Abbink ondenkbaar is dat Tigray zich bijvoorbeeld afscheidt van Ethiopië. "Tigray is altijd een onverbrekelijk deel van Ethiopië geweest. Het was historisch gezien zelfs de kern, het Ethiopië bij uitstek en dus een zeer belangrijke regio. Ook in cultureel-religieus opzicht. Een Ethiopië zonder Tigray is levenloos en afscheiding zou historische tragiek zijn."