Mysterieuze vlucht van Tichanovskaja 'doet denken aan Sovjettijden'

• Geert Groot Koerkamp

Terwijl de Wit-Russische hoofdstad Minsk zich maandagmiddag opmaakt voor een tweede onrustige nacht, meldt Svetlana Tichanovskaja zich met haar advocaat bij het imposante kantoor van de centrale kiescommissie aan de Sovjetstraat in Minsk. Ze is vast van plan de officiële uitslag van de zondag gehouden presidentsverkiezingen aan te vechten. Die geeft de zittende president Loekasjenko een klinkende overwinning, met ruim 80 procent van de stemmen, en Tichanovskaja een bescheiden 10 procent.

Volgens Tichanovskaja is de uitslag op grove wijze vervalst en is zij, niet Loekasjenko, de wettig gekozen president van Wit-Rusland. De aanwijzingen voor fraude zijn talrijk. In talloze stembureaus, waar zondag ongekend lange rijen Tichanovskaja-stemmers stonden, werd Loekasjenko op miraculeuze wijze aangemerkt als winnaar. Geluidsopnames en getuigenissen tonen aan dat leden van lokale kiescommissies onder druk zijn gezet om te sjoemelen met de cijfers. Waar dat niet is gebeurd, valt de uitslag vaak uit in het voordeel van Tichanovskaja.

Urenlang onbereikbaar

Het indienen van een klacht bij de kiescommissie kost weinig tijd, maar Tichanovskaja blijft vreemd genoeg urenlang binnen en is onbereikbaar, tot ze uiteindelijk stilletjes via een zijdeur verdwijnt. Dinsdagochtend meldt de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Linas Linkevicius dat ze veilig en wel in zijn land is aangekomen. Litouwen heeft haar een woning en een jaarvisum verstrekt.

"Ik dacht dat die hele campagne me sterk had gemaakt en me zoveel kracht had gegeven dat ik alles zou verduren", zegt ze na aankomst gelaten in een videoboodschap. "Maar waarschijnlijk ben ik toch die zwakke vrouw gebleven, die ik van begin af aan was."

Presidentskandidaat uit liefde

Tichanovskaja (37) is getrouwd met Sergej Tichanovski, een populaire blogger en Loekasjenko-criticus die van plan was mee te doen aan de verkiezingen, maar eind mei werd gearresteerd. Zijn vrouw nam "uit liefde voor mijn man" de campagne van hem over. Van een apolitieke lerares Engels en moeder van twee kinderen ontpopte ze zich verrassend snel tot het boegbeeld van de Wit-Russische oppositie. In de aanloop naar de verkiezingen bracht ze in het hele land ongekende menigten op de been.

Volgens Tichanovskaja heeft ze een "heel zwaar besluit genomen", zonder overleg met wie dan ook. "Ik weet dat velen mij zullen begrijpen, velen mij zullen veroordelen, velen mij zullen haten. God geve dat niemand voor de keuze komt waarvoor ik ben komen te staan."

Kijk hier zelf een deel van haar bijzondere boodschap:

Haar onverwachte vertrek doet in Wit-Rusland vele wenkbrauwen fronsen. Tijdens de verkiezingscampagne had Tichanovskaja haar achterban steeds opgeroepen na afloop van de stembusgang "uw stem te verdedigen". Veel aanhangers hadden verwacht en gehoopt dat zij zich zou aansluiten bij het straatprotest in Minsk en tientallen andere steden.

De verbazing over haar besluit neemt alleen maar toe na publicatie van nog een video, waarop Tichanovskaja zittend op een leren bankstel een tekst voorleest, die oproept het verzet te staken en niet de straat op te gaan.

Inmiddels is duidelijk dat die opname voor haar vertrek uit Wit-Rusland is gemaakt, vrijwel zeker in het kantoor van de kiescommissie in Minsk. Oudere televisiebeelden bevestigen dat een eender bankstel staat in de werkkamer van commissievoorzitter Lidia Jermosjina, de vrouw die sinds 1996 alle verkiezingen voor Loekasjenko heeft georganiseerd en te boek staat als een van de pijlers van Loekasjenko's 26-jarige bewind.

In die kamer heeft Tichanovskaja urenlang zonder advocaat doorgebracht met "hooggeplaatste vertegenwoordigers" van een van de veiligheidsdiensten, aldus Maria Kolesnikova, een van Tichanovskaja's campagneleiders. Kolesnikova, die buiten het gebouw op haar wachtte, zag mensen met grote tassen naar binnen gaan, waarin zich klaarblijkelijk video-apparatuur bevond. "Ik steun de keuze van Svetlana. Ik begrijp hoe zwaar dat besluit voor haar geweest moet zijn. Misschien hadden ze mij in zo'n situatie ook daartoe kunnen dwingen", zei ze op een persconferentie in Minsk.

'Berouw' op tv

Daarmee vallen veel puzzelstukjes op hun plaats. De situatie doet sterk denken aan de Sovjettijd, toen dissidenten soms werden gedwongen op televisie 'berouw' te tonen, en vooral ook aan het moment in de aanloop naar de verkiezingscampagne, waarop Tichanovskaja op het punt staat op te geven. In tranen vertelt ze hoe zij en haar kinderen telefonisch zijn bedreigd. "Ik heb maar één keuze", zei ze toen. "En ik geloof dat iedereen die zal begrijpen."

Tichanovskaja herpakt zich en geeft niet op. Ook niet als haar gearresteerde echtgenoot tot tweemaal toe voor straf - wegens niet scheren en verzuim een spinnenweb op te ruimen - in de isolatiecel wordt gezet. Met behulp van naar het buitenland gevluchte activisten lukt het haar beide kinderen in een niet nader genoemd EU-land, mogelijk Litouwen, in veiligheid te brengen, samen met hun oma.

Vanochtend zei Tichanovskaja weer te zijn herenigd met haar kinderen. Litouwen was een voor de hand liggende keuze. Het EU-land grenst aan Wit-Rusland en is, net als Polen, al lang een geliefd toevluchtsoord voor Wit-Russische journalisten, politici en activisten die om politieke redenen hun land moesten ontvluchten. Van Minsk is het slechts 180 kilometer naar de Litouwse hoofdstad Vilnius.