'Papa' Loekasjenko regeert Wit-Rusland al 26 jaar als een Sovjet-leider

• Joram Bolle

Veel in Wit-Rusland is nog precies als in het Sovjet-tijdperk. Staatsgestuurde industrieën, beelden van communistische helden op straat, een geheime dienst die de KGB heet, en dat allemaal onder leiding van een dictator: Alexander Loekasjenko. Wie is de man die de verkiezingen van zondag 'won' en al 26 jaar aan de macht is?

"Je kunt Wit-Rusland zien als een soort Sovjet-Unie anno 2020", zegt Ruslandcorrespondent David Jan Godfroid. "Vooral qua politieke structuur regeert Loekasjenko als een communistische leider. Hij heeft de macht over de politie, de veiligheidsdiensten en de rechtbanken."

Als het aan Loekasjenko had gelegen, was de Sovjet-Unie ook nooit opgehouden te bestaan. In 1991 stemde hij als enige lid van het Wit-Russische parlement tegen ontbinding van de Sovjet-Unie. Daarvoor had hij al een lange carrière gehad binnen de rangen van het leger en was hij directeur geweest van een kolchoz, een collectieve boerderij.

Brenger van stabiliteit

Begin jaren negentig werd hij aangesteld als voorzitter van een parlementaire commissie tegen corruptie. Zijn werk in die commissie en zijn populistische standpunten maakten hem populair.

Tijdens de eerste vrije presidentsverkiezingen in Wit-Rusland in 1994 werd hij daarom verkozen met een grote meerderheid: ruim 80 procent van de stemmen. Sindsdien is hij steeds met een dergelijk percentage herkozen. Officieel dan. Volgens internationale waarnemers is er altijd sprake van verkiezingsfraude. Ook over de verkiezingsuitslag van afgelopen weekend bestaan sterke twijfels.

"Op het moment dat Loekasjenko aan de macht kwam verkeerde Wit-Rusland, net als Rusland trouwens, in chaos", zegt Godfroid. "Er was hyperinflatie, enorme werkloosheid en Loekasjenko beloofde stabiliteit."

Tot op zekere hoogte is dat ook gelukt, zegt Godfroid. Door veel industrieën in handen van de staat te houden, kon Loekasjenko werk en inkomen voor zijn volk garanderen. Sommige economen wijzen er op dat ook nu nog de ongelijkheid in Wit-Rusland het laagst is van alle voormalige Sovjetstaten. Godfroid nuanceert dat beeld: "Grosso modo is iedereen vooral even arm."

Referendum

Waar in Rusland voormalige leden van de communistische partij voor een prikkie staatseigendommen konden kopen en stinkend rijk werden, was dat in Wit-Rusland onder Loekasjenko niet het geval. In Rusland ontstond een oligarchie. Weliswaar is Vladimir Poetin een zeer machtige president, maar zakenmensen met veel geld hebben grote invloed op de politieke besluitvorming. In Wit-Rusland heeft één man de bijna absolute macht: Loekasjenko.

Het fundament voor die macht stamt uit 1996, toen via een referendum de grondwet werd gewijzigd. Loekasjenko's termijn werd met twee jaar verlengd en hij kon voortaan per decreet regeren. Vanaf 2004 is de grondwet zo gewijzigd dat hij onbeperkt herkozen kan worden. Inmiddels is hij toe aan zijn zesde termijn.

Batka

De Wit-Russische president heeft drie zoons. Zijn jongste, Nikolai (2004), nam hij onder meer mee naar ontmoetingen met de paus, president Obama en naar een militaire parade in China. Daarbij verscheen Nikolai ook in militair uniform. Loekasjenko zou hem daarmee willen klaarstomen om hem op te volgen als president.

Kolya droeg daarbij af en toe ook een gouden pistool, zoals tijdens een militaire oefening in 2009 waar ook de toenmalige Russische president Medvedev bij aanwezig was.

Maar Loekasjenko ziet zichzelf niet alleen als vader van zijn zoons, maar van zijn hele volk. Zijn bijnaam luidt batka, oftewel papa. Wit-Russische media tonen graag beelden van bezoeken aan gewone Wit-Russen en bedrijven.

'Zie jij virussen vliegen?'

Daarbij steekt hij zelf ook de handen uit de mouwen, hij helpt bijvoorbeeld bij het rooien van aardappelen. En hij vertoont zich graag als amateurijshockeyer. Getooid in ijshockeyuitrusting deed Loekasjenko eerder dit jaar de wenkbrauwen fronsen.

Alsof hij de Iraakse minister van Informatie was ten tijde van de Amerikaanse inval in 2003, ontkende hij dat het coronavirus aanwezig was: "Heb je hier virussen rond zien vliegen? Het is hier een ijskast. Sport, en deze ijskast, dat is de beste remedie tegen een virus."

Loekasjenko op de ijsbaan over het coronavirus:

In juli bleek Loekasjenko zelf besmet te zijn, naar eigen zeggen was hij asymptomatisch. De oppositie veroordeelt zijn coronabeleid scherp. Toch denkt David Jan Godfroid niet dat dat de kern is van de huidige protesten. "Dat is uitblijven van politieke en economische hervormingen."

Micromanager

Maar als Loekasjenko al een vader van zijn volk is, is het er een die de harde hand niet schuwt. Van vrije pers is geen sprake, politieke tegenstanders worden in de gevangenis gegooid. Deelnemers aan oppositieprotesten noemde hij ooit terroristen. "We zullen hun nek omdraaien, net als bij een eend."

Loekasjenko werkt op het land tijdens de aardappeloogst:

Ook staat Loekasjenko bekend om zijn bemoeizucht: "Tot op het kleinste niveau", zegt Godfroid. Daar worden ook grappen over gemaakt, tekende EU Observer op, zoals deze: Loekasjenko is aan de telefoon, omringd door zijn ministers. "Links, links, rechts, rechts, links", horen de ministers hem zeggen. "Wat is er aan de hand?", fluistert de ene minister tegen de andere. "Hij vertelt waar de aardappels geplant moeten worden."