"Ver-ander-ing! Verandering!" Tienduizenden mensen roepen in de hoofdstad van Wit-Rusland om het aftreden van president Aleksandr Loekasjenko. Ze willen een nieuwe leider. Op het podium staat de vrouw die deze verandering moet realiseren: Svetlana Tichanovskaja. Een lerares en vertaalster, maar de afgelopen tien jaar vooral huisvrouw.
Zij verenigt de oppositie met maar twee belangrijke beloftes: het vrijlaten van alle politieke gevangenen en vervolgens binnen een half jaar nieuwe verkiezingen waar iedereen aan kan deelnemen. Zij wil daarna het liefst weer terug naar haar "kinderen, man en koteletten".
Laatste dictatuur
Tijdens de campagne legt ze het steeds geduldig uit. Niet zij, maar haar man, de populaire blogger Sergej Tichanovski, had op het podium moeten staan. Maar die werd opgepakt. Daarom deed ze zelf een poging en tot haar eigen verrassing mocht ze meedoen aan de campagne. De machtshebbers in Minsk zagen geen bedreiging in de huisvrouw zonder platform en programma, die een paar weken geleden nog volstrekt onbekend was.
Maar al snel bleek dat een misrekening. Behalve haar man werd ook nog een andere belangrijke potentiële rivaal, oud bankier Viktor Babarika, opgesloten. Een ander, Valeri Tsepala, vluchtte naar Rusland. De echtgenoot van Tsepala en de vrouwelijke campagneleider van Babarika, sloten zich bij Tichanovskaja aan.
Wat niet eerder lukte, regelden deze drie vrouwen in naar eigen zeggen een kwartiertje. Ze verenigden de oppositie om de kans te vergroten dat die Loekasjenko kan verslaan. De president is sinds 1994 aan de macht en zijn regime wordt gezien als de laatste dictatuur van Europa.
Dreigtelefoontje
Volgens Tichanovskaja is ze onder druk gezet om op te geven. Ze kreeg aan de start van de campagne een telefoontje waarin ze bedreigd werd. Ze publiceerde toen een emotionele verklaring waarin ze uitlegde dat ze moest kiezen tussen haar kinderen of de campagne. "Ik sta voor de keus tussen m'n kinderen en de strijd voortzetten", zei ze. "Ik denk dat m'n keus duidelijk zal zijn. Ik vraag u daarom met begrip te reageren."
Iedereen verwachtte dat ze zou opgeven, maar toch zette ze door. "Ik had het bijna opgegeven, maar ik kon jullie niet teleurstellen, jullie hoop in verandering."
Ik zal geen president blijven. Mensen steunen mij niet als politicus. Ze geloven dat ik mijn beloftes nakom. Na zes maanden komen er nieuwe verkiezingen.
De Wit-Russische activist Daria Slabtsenka volgt vanuit Amsterdam de ontwikkelingen in haar thuisland. "Tichanovskaja wist niet waarin ze beland was. Haar retoriek, als ze iets zegt als 'ik ben maar een huisvrouw, ik heb verder niks nodig', dat wekt medelijden op bij feministische vrouwen als ik. Maar toen ontpopte ze zich tot een krijger."
Tichanovskaja is inmiddels vele malen populairder dan haar man. Veel aanhangers zeggen wel voor haar, maar zeker nooit voor haar man te zullen stemmen. Haar man heeft een duidelijk andere stijl en toon. Hij vroeg zijn aanhangers teenslippers mee te nemen naar bijeenkomst "om de kakkerlakken dood te slaan". Dat is taal die je van haar niet hoort.
Maar als iemand in het publiek roept dat ze moet blijven, antwoordt ze: "Nee, jongens, ik zal geen president blijven. Dat is niet mijn ding. Mensen steunen mij niet als politicus. Ze geloven dat ik mijn beloftes zal nakomen. Na zes maanden zullen er nieuwe verkiezingen komen."
'De bedreiging voor de macht zijn wij allen'
Met die belofte van eerlijke verkiezingen weet ze ook de achterban te mobiliseren van de andere kandidaten die in de gevangenis zitten. "De machthebbers begrepen niet dat de bedreiging voor de macht niet de kandidaten zijn", zegt ze tegen het publiek. "De bedreiging voor de macht zijn wij allen."
"Ik moet er bijna van huilen", zegt activist Slabtsenka. "Het is heel emotioneel voor ons. Ik hoop dat ze het redden."
Er zijn geen betrouwbare opiniepeilingen gehouden in Wit-Rusland, dus het is onduidelijk hoe groot de steun nog is voor president Loekasjenko. De traditionele steun brokkelt wel af. De crisis is voelbaar en veel mensen begrijpen de laconieke reactie van Loekasjenko op de coronacrisis niet. Er werden acties georganiseerd om ziekenhuizen te helpen, terwijl de president ontkende dat er een probleem was.
In 25 jaar heeft Loekasjenko geen enkele oppositie geduld en nog geen verkiezing verloren. Hoe het dit keer afloopt is onduidelijk, maar zeker is dat hij Tichanovskaja heeft onderschat. De a-politieke huisvrouw brengt een mensenmassa op de been, zoals geen enkele oppositieleider voor haar deed.
