'Censuur' of 'het werd tijd'? Felle reacties op Zwarte Piet-verbod Facebook

Een foto van Zwarte Piet of een karikaturale afbeelding die suggereert dat Joden de wereld overheersen. Vanaf nu mag dat niet meer op Facebook en Instagram.

Tenminste: als er melding van gemaakt wordt kan Facebook, dat ook de eigenaar van Instagram is, besluiten die afbeeldingen te verwijderen. Op sociale media zijn de reacties op de nieuwe richtlijn van Facebook fel.

Veelgehoorde kritiek is dat Facebook de vrijheid van meningsuiting niet respecteert; de wet verbiedt afbeeldingen van Zwarte Piet niet, waarom Facebook dan wel? Gaan sociale media daarmee niet op de stoel van de politiek zitten? Niet zelden zijn de reacties echter ook uitgesproken racistisch of antisemitisch.

Bekijk hier enkele negatieve reacties op sociale media:

Maar er is ook bijval. Voorstanders wijzen erop dat Facebook als bedrijf zijn eigen regels mag bepalen. "Het werd tijd", zegt iemand op Facebook. "Vrijheid van meningsuiting zoals die is vastgelegd in onze grondwet heeft niets te maken met iets wel of niet kunnen posten op een sociaal netwerk dat gerund wordt door een bedrijf." Of: "Begin je eigen social media community maar als je daar je Zwarte Piet plaatjes wilt posten", zegt een ander.

Ook meerdere organisaties die strijden tegen racisme spreken zich uit. Jerry Afriyie, voorman van actiegroep Kick Out Zwarte Piet, is blij met het besluit van Facebook: "Dit is zeer positief, heel bemoedigend." Zwarte Piet is een voorbeeld van blackface, zegt Afriyie. "Het kan niet zo zijn dat we dat onder het mom van traditie blijven voortzetten. Mensen voelen zich niet veilig op een platform waar ze daar ongewild mee geconfronteerd kunnen worden."

'Dit maakt mensen boos'

Marc Giling is voorzitter van het Sint & Pietengilde. Hij is helemaal niet te spreken over de ingreep van Facebook: "Ik zie dit wel echt als censuur. Een Amerikaans bedrijf dat aangeeft wat wel of niet kan. Het voelt heel autoritair, iets wat wordt opgelegd, een aantasting van de vrijheid van meningsuiting." Met mogelijk juist het effect dat er meer racisme wordt gepost, vreest Giling: "Dat steeds meer mensen het gevoel hebben dat ze steeds minder mogen, maakt mensen boos."

"Racisme is geen vrijheid van meningsuiting. Het is juist goed dat zo'n grote partij nu ingrijpt", werpt Jerry Afriyie tegen. Hij verbaast zich er wel over dat juist Facebook nu een voortrekkersrol vervult: "Het is raar dat een bedrijf hier het voortouw in moet nemen, terwijl sommige lokale overheden nog intochten met Zwarte Pieten financieren."

Klassiek antisemitisch stereotype

"80 procent van de Joden zegt te maken te hebben met antisemitisme op internet", zegt onderzoeker Aron Vrieler van het CIDI, dat antisemitisme in de gaten houdt. Daarom vindt hij het te prijzen dat Facebook nu meer doet om het aan te pakken. Vrieler: "Het is een goede eerste stap, maar Facebook hanteert wel een erg beknopte definitie van antisemitisme."

Vrieler doelt op een voorbeeld dat Facebook aanhaalt van antisemitisme. Afbeeldingen met daarin "beweringen dat Joden de wereld regeren of de dienst uitmaken in belangrijke instituties wereldwijd" zijn vanaf nu verboden.

"Joden die de wereld overheersen is een klassiek antisemitisch stereotype, dat steeds weer in andere vormen terugkomt", zegt Vrieler. "Maar antisemitisme is breder dan dat en komt voor van extreemrechts tot extreemlinks. In Nederland zie je bijvoorbeeld veel holocaustontkenning. Of dat Joden worden vergeleken met nazi's." Dit soort uitspraken vallen echter niet onder de aangescherpte richtlijnen.

Enkele voorbeelden van antisemitische afbeeldingen die het CIDI tegenkomt op Facebook:

Facebook kan afbeeldingen verwijderen als het daar een melding over krijgt van gebruikers; het platform gaat niet uit zichzelf modereren. Vrieler: "Facebook is een soort zwarte doos. Het is heel lastig om die goed te doorzoeken. En sowieso is het lastig om op sociale media niet in tekst maar in afbeeldingen te zoeken, wat het voor ons moeilijk maakt om daar antisemitische content op te sporen om er vervolgens melding van te doen bij Facebook. Ik hoop dat ze ook zelf experts op het gebied van antisemitisme zullen consulteren."

Jerry Afriyie ziet juist iets positiefs in het feit dat gebruikers zelf kunnen rapporteren: "Het schept een precedent waar mensen over moeten nadenken, ook als je onbewust een discriminerende foto online zet."

Witte schmink

Maar wat is een discriminerende foto? Marc Giling van het Sint & Pietengilde vindt Facebook daar niet consequent in: "Geldt dit ook als een zwart iemand zichzelf wit schminkt? Daar wordt niet over gesproken."

Ook vindt hij dat Facebook geen rekening houdt met hoe Zwarte Piet is ontstaan: "Het is een traditie van duizenden jaren oud, niet alleen in Nederland, maar door heel Europa. Een maskerade, die los staat van kleur, in verschillende gedaanten met een verschillende betekenis. Als je daar in je richtlijn geen onderscheid in maakt, getuigt dat van een gebrek aan inlevingsvermogen en kennis."