Grip krijgen op (tweede) coronagolf: 'Stap voor stap uitproberen met z'n allen'

• Hatixhe Raba en Francien Yntema

  redacteuren Binnenland en Wetenschap

Peking kreeg vorig weekend te maken met een nieuwe uitbraak van het coronavirus op een markt en in Iran lijkt er sprake van een tweede golf van besmettingen. In Nederland staan de meters van het coronadashboard op groen. Toch lijkt een opleving ook hier reëel. Wat ons te wachten staat hangt af van een aantal factoren, maar feit is dat we beter voorbereid zijn dan een paar maanden geleden.

We houden inderdaad rekening met een tweede golf vanwege de manier waarop het virus zich gedraagt, zegt Marion Koopmans, hoofd van de afdeling virologie van het Erasmus MC. "In Europa loopt het aantal besmettingen terug, maar elders in de wereld rolt het door. Het virus verspreidt zich snel, wordt ook zonder symptomen overgedragen en lijkt zich weinig aan te trekken van droogte en hitte."

Een nieuwe golf zal er waarschijnlijk anders uitzien dan de eerste. "Het is geen ver-van-ons-bed-show meer", stelt theoretisch epidemioloog Hans Heesterbeek van de Universiteit Utrecht. Epidemioloog van het UMC Utrecht Patricia Bruijning wijst erop dat we nu beter voorbereid zijn. "De kans op een dreigende overbelasting van de zorg door een forse toename van besmettingen is klein." Of en hoe groot nieuwe oplevingen zijn, hangt af van verschillende factoren.

1. Immuniteit

"Een tweede golf kan alleen ontstaan als veel mensen vatbaar zijn voor het virus.", zegt Amrish Baidjoe, veldepidemioloog en microbioloog. Dat is in veel landen en ook in Nederland het geval. Volgens het laatste onderzoek heeft ongeveer 5,5 procent van alle Nederlanders antistoffen.

Sommige plekken zoals Brabant en Noord-Limburg zijn harder getroffen door het coronavirus, "Maar daar geldt waarschijnlijk ook dat maar 10 procent van de bevolking antistoffen heeft", zegt Baidjoe. Omdat er weinig immuniteit is en geen vaccin, is de kans groot dat er weer veel mensen geïnfecteerd raken.

2. Ons eigen gedrag

Omdat veel mensen vatbaar zijn voor het virus, zal ons gedrag het verschil maken. "Je ziet nu dat de naleving van de regels wat verzwakt", zegt Bruijning. Toch hoeft dat volgens haar niet te betekenen dat het virus vrij spel krijgt. "Ik denk dat mensen weer strikter worden op het moment dat de ziekenhuisopnames weer toenemen."

Ook Koopmans denkt dat we grotendeels zelf in de hand hebben of er een tweede golf komt. "Als we de maatregelen verscherpen zodra het aantal besmettingen boven een bepaalde drempelwaarde uitkomt, dan hoeft er geen grote tweede golf te komen. We verslappen nu wat, maar het blijft belangrijk dat mensen met symptomen zich laten testen en in quarantaine gaan."

3. Testen en traceren

Testen gebeurt nu op veel grotere schaal dan aan het begin van de coronacrisis. Op dit moment kan de GGD 30.000 mensen per dag testen, maar die capaciteit blijft voor twee derde ongebruikt. Volgens Patricia Bruijning zouden we meer en veel gerichter kunnen testen. "Als er een besmetting is op een school of bedrijf, kun je iedereen daar testen." Dat zou volgens haar effectiever zijn dan wachten totdat die mensen klachten krijgen.

Op grote schaal en laagdrempelig testen zorgt voor een gedetailleerd beeld van het aantal besmettingen per locatie. "Als je dan een opleving ziet in een bepaalde regio, kun je daar gerichte maatregelen nemen", zegt Bruijning. Een landelijke lockdown is dan niet meer nodig.

Bovendien komt er een onderzoek naar het effect van het testen van mensen zonder symptomen. "Dat kan een zinvolle handeling zijn, zeker nu we testcapaciteit over hebben", zegt Jaap van Dissel, voorzitter van het Outbreak Management Team, tegen de Volkskrant.

Het bron- en contactonderzoek is ook cruciaal volgens de deskundigen, omdat je daarmee alle mensen in beeld brengt die mogelijk zijn blootgesteld en je ze in quarantaine kunt plaatsen. Als ze inderdaad besmet zijn, krijgen ze niet de kans om het virus verder te verspreiden.

4. Wetenschappelijke kennis

De wetenschappelijke kennis over het coronavirus is nu veel groter dan een paar maanden geleden. Zo weten we meer over hoe het virus zich verspreidt, hoe de ziekte covid-19 verloopt en dat het virus ouderen anders en harder treft dan jongere mensen.

Toch zijn veel zaken nog onduidelijk, bijvoorbeeld de overdracht bij kinderen. "We weten dat zij minder vaak besmet raken en minder ziek worden. Hebben zij een vorm van immuniteit tegen het virus?", vraagt Koopmans zich af. Sowieso weten we weinig over immuniteit. Als je antistoffen hebt, ben je dan echt immuun en zo ja: hoelang blijf je dat?

Ook weten we niet of er een seizoenseffect is. Het is aantrekkelijk om ervan uit te gaan dat het net als griepvirussen een seizoenspatroon volgt, maar er zijn ook uitbraken in warme landen als Brazilië. Welke rol factoren als temperatuur en luchtvochtigheid spelen, is onduidelijk.

Er is dus nog veel onderzoek nodig, maar er zijn nu weinig infecties in Nederland. "Dat is goed nieuws, maar voor veel van die onderzoeken hebben we te weinig geïnfecteerde mensen. Het maakt het lastiger om nu in korte tijd veel over het virus te leren", vertelt Patricia Bruijning.

Het beste scenario

Een exacte herhaling van de eerste golf lijkt dus niet realistisch, maar de kans bestaat dat we de teugels opnieuw moeten aantrekken. Het virus verspreidt zich nog altijd door Nederland en er komen dagelijks nieuwe besmettingen bij.

Volgens Heesterbeek blijven we in het beste scenario een tijdje voortkabbelen tot er een werkend vaccin of een goede behandeling is. Niemand weet of de huidige maatregelen een tweede golf kunnen voorkomen. "Het kan genoeg zijn, misschien is het te veel. Maar je kunt de samenleving niet langer ontwrichten, en dan zijn er niet veel andere opties dan het stap voor stap uitproberen met z'n allen."