Hoe dit techbedrijf uit Veldhoven speelbal werd van China en de VS

• Nando Kasteleijn

  redacteur Tech

Het Nederlandse bedrijf ASML is het middelpunt van een geopolitiek spel tussen de VS en China over het gebruik van zeer geavanceerde technologie.

Vanochtend bevestigde de Amerikaanse ambassadeur het eerder gelekte Amerikaanse standpunt dat de chipmachines van ASML niet naar alle landen geëxporteerd mogen worden. Deze week waarschuwde de Chinese ambassadeur juist dat het tegenhouden van zo'n export de handelsrelatie met Nederland kan schaden.

Maar wat doet ASML en waarom is hun technologie zo belangrijk dat de VS en China zich er zo openlijk over uitspreken?

De ambassadeurs van beide landen stonden de NOS te woord over de kwestie:

In je hand heb je een smartphone, in je woonkamer staat een televisie en om je pols zit misschien een smartwatch. Deze dingen worden allemaal aangestuurd door meerdere chips. Die worden gemaakt door verschillende fabrikanten, denk aan Samsung of Intel. Maar om ze te maken, hebben ze allemaal het bedrijf uit Veldhoven nodig, dat hier al jaren in is gespecialiseerd en unieke technologie in huis heeft.

ASML maakt machines waarmee een Samsung of Intel computerchips kunnen maken. De kunst is daarbij om de ruimte op een chip zo goed mogelijk te benutten. Hoe meer je op de chip kwijt kan, hoe meer rekenkracht deze heeft. Met het oog op de toenemende digitalisering en daarmee de vraag naar meer rekenkracht, voor onder meer kunstmatige intelligentie, is deze ontwikkeling van groot belang voor de sector.

Het conflict dat nu speelt draait om de nieuwste machine, de EUV. ASML is de enige in de wereld die de machines kan leveren waarmee andere fabrikanten op grote schaal en tegen een lage prijs chips kunnen produceren. Wat is er zo speciaal aan?

Aan de EUV-machines wordt sinds 2000 gewerkt. ASML verwachtte hier tien jaar over te doen, maar dat werd uiteindelijk bijna twintig jaar. De machines zijn nu af en in het jaarverslag van 2018 schreef het bedrijf dat er vraag was naar dertig machines in 2019.

Eén van die machines, die per stuk minstens 120 miljoen euro kosten, wil het Veldhovense bedrijf leveren aan de Chinese fabrikant SMIC (Semiconductor Manufacturing International Corporation). "Die machine is bedoeld voor onderzoek, ze kunnen daar op dit moment geen productie mee draaien", zegt ING-analist Marc Hesselink. Hiermee kunnen de Chinezen zich voorbereiden op een toekomst waarbij EUV wel nodig is.

China heeft al machines van ASML, de zogenoemde diep ultraviolet (DUV). In 2018 was het land goed voor bijna een vijfde van de totale omzet van ASML. Deze machines zijn niet het nieuwste van het nieuwste, legt Hesseling uit. "Daarnaast is ASML niet de enige leverancier die deze DUV-machines maakt, dat doet Nikon ook."

Verder is op dit moment de Chinese productiecapaciteit nog niet op het niveau dat ze EUV nodig hebben, zegt Hesselink. Maar dat willen ze wel. China wil graag meer eigen chips produceren; nu is het nog voor een groot deel afhankelijk van import. "Uiteindelijk willen zij ook de meest geavanceerde chips maken."

Daarmee wordt China een belangrijker concurrent voor de VS. Die kijkt met argusogen toe hoe de macht van China in de tech-industrie zienderogen toeneemt. Om die reden wil Washington bijvoorbeeld niet dat de Chinese telecomgigant Huawei in westerse landen meebouwt aan 5G-netwerken. De Amerikanen vrezen sabotage en spionage door Peking, iets wat Huawei altijd heeft tegengesproken. Bewijs hiervoor is er tot nu toe niet.

Eigen afweging

De chips die worden gemaakt met ASML-machines kunnen behalve in consumentenapparaten ook terechtkomen in geavanceerde wapentechnologie. Deze mogelijkheid wordt dual use genoemd; omdat het twee doeleinden heeft. In 1996 is het het Wassenaar Arrangement opgesteld, waarmee wordt toegezien op veilig en transparant gebruik van dit soort producten. Dit is een afspraak tussen 42 landen, waaronder Nederland.

De bestelling van fabrikant SMIC, een EUV-machine dus, moet onder dat akkoord worden geëxporteerd en daar is een vergunning voor nodig. ASML had die vergunning, maar die is verlopen en daarna heeft ASML specifiek voor deze machine een nieuwe aangevraagd. Normaal komt daar binnen maximaal vier maanden antwoord op.

De aanvraag die in mei 2019 gedaan is, loopt evenwel nog altijd. Waarom dit zolang duurt is onduidelijk: ASML wil er alleen over zeggen dat het met het ministerie van Buitenlandse Zaken in gesprek is. Het ministerie zegt er niks over, omdat het nooit op individuele aanvragen of bedrijven ingaat.

Uit berichtgeving van Reuters bleek deze maand dat de VS Nederland onder druk heeft gezet om de exportvergunning niet te verlenen. Minister Sigrid Kaag voor Buitenlandse Handel, die uiteindelijk het besluit neemt, noemde de uitspraken van de VS en China een "gebruikelijke procedure" en voegde daaraan toe dat Nederland een "eigen afweging" maakt.

Wanneer het besluit valt, is nog niet bekend.