Onafhankelijkheid? 'Schotten kunnen wel willen, maar gaan er niet over' 

De Schotse nationalisten konden hun geluk niet op gisteravond. Ze sleepten 48 van de 59 Schotse zetels in de wacht bij de parlementsverkiezingen in het Verenigd Koninkrijk. De leider van de Scottish National Party (SNP), Nicola Sturgeon, juichte op een onbewaakt moment met haar vuisten in de lucht.

Gesterkt door de grote steun van de Schotse kiezers riep ze later die nacht dat er een nieuw referendum over de Schotse onafhankelijkheid moet komen. "Boris Johnson heeft dan wel een mandaat om Engeland uit de EU te halen", zei ze tijdens haar overwinningstoespraak, "maar hij heeft dat mandaat duidelijk niet voor Schotland. Wij moeten kunnen beslissen over onze eigen toekomst."

Maar premier Johnson heeft op zijn beurt al meteen laten weten niets in die plannen te zien. In een gesprek met Sturgeon vandaag liet hij haar weten dat ze de referendumuitslag van 2014, waarin een merendeel van de Schotten tegen onafhankelijkheid stemde, moet accepteren.

Herhaling van 2014?

In 2014 stemde 55 procent van de Schotten in een volksraadpleging tegen onafhankelijkheid. Maar sinds die tijd is er veel veranderd. De brexit, bijvoorbeeld.

"Al vanaf het begin af aan wil een meerderheid van de Schotten de EU niet verlaten", zegt Hieke Jippes, oud-correspondent in het Verenigd Koninkrijk. Dat bleek ook duidelijk uit het het brexit-referendum in 2016. 62 procent van de Schotten stemde voor remain, vergeleken met maar 48 procent in het hele VK. De SNP heeft altijd voor remain campagne gevoerd en deed dat ook tijdens de afgelopen stembusgang.

Maar nadat een meerderheid van de Britten voor brexit stemde, gingen in Schotland al gauw stemmen op voor een tweede referendum over onafhankelijkheid. Toch besloot de SNP nog even te wachten. Sturgeon was bijzonder teleurgesteld in 2014 nadat ze met "hart en ziel" had gestreden voor de campagne. Bovendien wilde ze kijken hoe de onderhandelingen tussen Londen en Brussel voor Schotland zouden uitpakken.

"Ze wilde graag een aparte behandeling", vertelt correspondent Tim de Wit. "Vanaf het begin af aan hoopten de Schotten op de zachtst mogelijke brexit, eentje waarbij ze bij voorkeur in de interne markt én in de douane-unie konden blijven."

Maar de deal die Johnson afgelopen herfst uitonderhandelde met Brussel, bevat dat allemaal niet. "Voor de meeste Schotten is het een slechte deal", zegt De Wit. "Ze wilden geen brexit en al helemaal niet deze brexit."

Westminster gaf niet thuis

De afgelopen jaren probeerde de SNP invloed uit te oefenen op de onderhandelingen. Meerdere malen dreigden ze met onafhankelijkheid. Maar uiteindelijk haalde dat dus weinig uit. "Bij de SNP leeft daarom het gevoel dat hoe vaak ze ook bij Westminster aanklopten, ze nog steeds genegeerd worden."

Het feit dat de SNP zo veel stemmen heeft gekregen, laat volgens De Wit wel zien dat veel Schotten het wat dat betreft met leider Surgeon eens zijn. "Een stem op de Schotse nationalisten was bij deze verkiezingen duidelijk een stem tegen Johnson en de brexit."

Tegen Nieuwsuur zegt SNP-parlementariër Chris Law dat "de Schotten een duidelijk mandaat hebben gegeven voor een nieuw referendum om een onafhankelijk land te worden."

Met die gedachte in het achterhoofd, voelt Sturgeon het momentum om de discussie over de onafhankelijkheid weer aan te wakkeren.

"Maar Sturgeon kan wel heel veel willen, ze gaat er niet over", weet Jippes. Uiteindelijk kan alleen het parlement in Westminster bepalen of zo'n referendum georganiseerd mag worden.

Jippes ziet het dan ook niet snel gebeuren dat er weer zo'n referendum komt. "Daarvoor heeft de SNP toch echt de hulp van Londen nodig", zegt ze. "In 2014 konden ze nog een deal sluiten. Maar nu de Conservatieven zo'n ruime meerderheid in het parlement hebben behaald, kan Johnson doen en laten wat hij wil."

Ingewikkeld

Dan houdt Sturgeon nog twee opties over, denkt De Wit. Ze kan proberen een volksraadpleging af te dwingen via de rechter. "Of ze schrijft een illegaal referendum uit, zonder toestemming van Londen." Dat zou een scenario à la Catalonië kunnen betekenen. "Maar op dit moment wijst nog niets erop dat de SNP daar naar neigt", zegt De Wit.

Vooralsnog is het afwachten tot volgende week. Dan komt Sturgeon met een gedetailleerd plan, zo liet ze vandaag weten.

Overigens is het de vraag of een meerderheid van de Schotten nu wel voor onafhankelijkheid zou stemmen. Hoewel de SNP deze verkiezingen 45 procent van de stemmen kreeg, ging de rest naar pro-VK-partijen, schrijft The Scotsman, de Schotse nationale krant.

En ook al komt er een referendum waarin het merendeel van de Schotten stemt voor onafhankelijkheid, dan nog zal het ingewikkeld worden, denkt Jippes. "Tegen die tijd heeft Schotland, samen met de rest van het Verenigd Koninkrijk, al lang en breed de EU verlaten. Dat zou betekenen dat ze weer met Brussel aan de onderhandelingstafel moeten gaan zitten. Deze keer voor toetreding."