'Jullie vermoordden een journalist om jezelf uit de cel te houden'

• Mustafa Marghadi en Margot Oosterwechel

  redacteuren Buitenland

Het was deze keer eigenlijk een spontane demonstratie. Niemand had iets georganiseerd. Maar voor de vijfde keer in een week stonden enkele honderden woedende inwoners van Malta voor het parlementsgebouw in de hoofdstad Valletta.

Uitzonderlijk, want vaak doen de inwoners van de dwergstaat dat niet. Maar het zijn ook uitzonderlijke tijden voor het land. Al twee jaar lang houdt een slepend moordonderzoek Malta in zijn greep. Een onderzoek dat afgelopen week leidde tot een politieke crisis in het land.

''Malta! Malta! Malta!'' roepen de demonstrerende Maltezen. Wat een weinig originele kreet lijkt, blijkt wel degelijk doordacht. Met 'Malta' benadrukken de demonstranten hun eensgezindheid. Die was voorheen ver te zoeken, zo maken verschillende Maltezers mij duidelijk.

"Er is hier altijd grote politieke verdeeldheid", vertelt Peter, docent Maltees op een middelbare school. "Dat zit in de identiteit van de Maltezers. Of je bent blauw en hoort bij de nationalisten, of je bent rood en dus van Labour." Voor het eerst staan deze twee groepen nu naast elkaar. "Dat is een gevolg van het onderzoek naar de moord op journalist Daphne Galizia."

Moordonderzoek

Om die relatie te begrijpen moeten we terug naar oktober 2017. Onderzoeksjournalist Daphne Caruana Galizia kwam toen om het leven door een autobom. Galizia was een luis in de pels van machtige Maltese politici en zakenmensen. Ze schreef als een van de enige journalisten in het land over corruptie en onderzocht vermeende banden tussen premier Muscat en de georganiseerde misdaad.

Het onderzoek naar de moord is nog altijd in volle gang. Dankzij waardevolle informatie van een mogelijke tussenpersoon kon de politie in de afgelopen weken een aantal prominente Maltezers verhoren. Onder hen waren de stafchef van Muscat, de minister van Toerisme en de minister van Economische Zaken. De eerste twee hebben deze week ontslag genomen, de laatste heeft zichzelf op non-actief gezet.

In haar nieuwsblog leverde Galizia vaak kritiek op de huidige Maltese regering, een Labour-regering. "Ze werd daarom door de regering en een grote groep Maltezers weggezet als partijdig", leggen de Maltezers voor het parlementsgebouw uit.

"Door het moordonderzoek wordt nu ineens duidelijk dat de kans aanzienlijk is dat de overheid iets met haar moord te maken heeft. Veel Maltezers realiseren zich nu pas: ze was helemaal niet partijdig. Omdat ze kritisch was en misstanden naar boven haalde, is haar het zwijgen opgelegd. Dat pikken wij Maltezers niet, zowel van Labour als de nationalisten. En dus gaan we de straat op."

Activisten van het eerste uur demonstreren al een ruim jaar door elke dag een herdenkingsmonument voor de vermoorde journaliste te maken, tegenover de rechtbank in Valletta. Ann DeMarco van de organisatie Occupy Justice neemt elke dag wat kaarsen en bloemen voor haar mee, zodat ze niet vergeten wordt:

Niet alleen in Malta zelf, maar ook in het buitenland ligt de Maltese regering al jaren onder vuur. Zo staat de dwergstaat bekend als het Panama van de Europese Unie. Multinationals kunnen er miljarden euro's aan belasting ontwijken, dankzij de zeer lage belastingtarieven.

Ook Maltese politici zelf zijn in verband gebracht met belastingontwijking. Zo kwamen in de geruchtmakende Panama Papers de namen voor van twee Maltese ministers. Zij zouden via vennootschappen in Panama geld van een dubieuze energiedeal hebben weggesluisd.

Daarnaast faalt Malta volgens de Europese bankentoezichthouder EBA in het financiële toezicht op witwassen en financiering van terrorisme. Het land handelt daarmee in strijd met de Europese richtlijn van witwassen, schreef de toezichthouder vorig jaar in een vernietigend rapport.

Paspoortenhandel

En dan is er nog veel kritiek op de goudmijn die Malta voor zichzelf creëerde in 2014. Het eiland verdient honderden miljoenen euro's per jaar door Maltese (en dus EU-)paspoorten te verkopen. Voor zo'n 900.000 euro krijgt de koper een Maltees paspoort en wordt daarmee ook een burger van de Europese Unie. Dat betekent dus dat kopers zonder visum of strenge controles naar EU-landen kunnen reizen, bankrekeningen openen én bedrijven starten. Aan belangstelling vanuit internationale zakenlieden is dan ook geen gebrek.

Nieuwsuur berichtte uitgebreid over de paspoorthandel, met daarin een bijzondere rol voor een Groningse hoogleraar:

"Een gevaar voor de hele Europese Unie", noemde speciaal rapporteur Pieter Omtzigt de dwergstaat onlangs. Omtzigt onderzoekt de moord op Galizia namens de Raad van Europa. Hij stuitte in zijn onderzoek op ernstige gebreken in de Maltese rechtsstaat en ontdekte "enorme belangenverstrengelingen die iedereen ziet, behalve premier Muscat zelf".

'Wegwezen'

Toch blijken veel Maltezers zelf nu ook wakker geschud. Zo uitte de Kamer van Koophandel kritiek op de regering vanwege een falend anti-corruptiebeleid. Ook de straatprotesten van de Maltese burgers lijken voorlopig nog niet afgelopen. Een bebaarde demonstrant die de hele avond "Barra" door een luidspreker schreeuwde - ofwel: "Wegwezen" - kan ik helaas niet interviewen. "Ik ben helemaal schor, en zaterdag en zondag moet ik weer fit zijn voor de echt grote demonstraties."