De stikstofcrisis is sinds kort een veelbesproken onderwerp. Maar het probleem is zo oud, dat je het een crisis in slow motion zou kunnen noemen. En politici hadden het kunnen zien aankomen. Of: ze zagen het aankomen en hoopten er maar het beste van.
De oorsprong van de stikstofcrisis ligt namelijk in goede bedoelingen. Nederland heeft vanaf eind jaren 70 handtekeningen gezet onder verschillende Europese afspraken om de natuur te beschermen. Hierdoor kon er in de buurt van de beschermde Natura 2000-gebieden vaak niet worden gebouwd. Ook de aanleg van snelwegen en de uitbreiding van agrarische bedrijven was lastig.
Het kabinet-Balkenende IV (CDA, PvdA en ChristenUnie) probeerde Nederland uit de financiële crisis van 2008 te halen, onder meer door bouwprojecten versneld door te voeren. Maar de natuurbeschermingsregels stonden dat in de weg. Daar moest dus een oplossing voor verzonnen worden.
Er volgde een politieke route van tien jaar, die ons bracht bij de stikstofcrisis van vandaag.
12 november 2009
Kamerleden Samsom (PvdA) en Koopmans (CDA) stellen voor om versneld door te kunnen met bouwen en met de landbouw. Zij pleiten ervoor om de Programmatische Aanpak vermindering Stikstofdepositie (later PAS genoemd), die al in voorbereiding was, op te nemen in de Crisis- en herstelwet.
De kern van het voorstel: door een vereenvoudiging van de regels en de stikstofmetingen kunnen makkelijker vergunningen verleend worden voor de uitbreiding van snelwegen, woonwijken en nieuwe stallen. Daar staat tegenover dat er herstelmaatregelen worden genomen om natuurgebieden te verbeteren. Het kabinet belooft het plan voor het PAS te gaan uitvoeren.
22 december 2011
Al meteen gaat het in de Tweede Kamer over de juridische houdbaarheid van deze Nederlandse invulling van de Europese regels. SGP-Kamerlid Dijkgraaf wijst op allerlei zwakke plekken: de onzekerheid bij bedrijven over hun vergunningen, hoe er met 'grenswaarden' voor stikstof wordt omgegaan, het vooruitlopen op natuurmaatregelen en de gedetailleerde natuurregels die bijna niet na te leven zijn.
Hij geeft een voorbeeld: "Het aantal bonte strandlopers zit nu op ongeveer 603 per hectare, maar het moet naar 620. Waar zijn we mee bezig? Het gaat helemaal voorbij aan de dynamiek van de natuur."
11 april 2012
De Raad van State waarschuwt voor juridisch zwakke punten in het voorstel van staatssecretaris Bleker (CDA). Het is waarschijnlijk juridisch niet houdbaar vergunningen te verstrekken aan bedrijven en overheden die tot meer stikstof leiden, alleen op basis van de belofte dat er ook voor de natuur wordt gezorgd. Als het kabinet er al voor kiest, moet aan heel lastige randvoorwaarden worden voldaan.
25 april 2013
De Raad van State geeft staatssecretaris Bleker opnieuw aanpassingsadviezen. Ten onrechte is bepaald dat sommige vergunningsplichtige projecten niet vooraf aan een natuurtoets hoeven te voldoen. En ook zijn de grenswaarden voor stikstof onduidelijk, zegt de Raad van State.
24 april 2014
Ondanks veel bezwaren wordt het wetsvoorstel programmatische aanpak stikstof (PAS) aangenomen door de Tweede Kamer. Alleen GroenLinks en de Partij voor de Dieren stemmen tegen.
Staatssecretaris Dijksma (PvdA) heeft het stokje inmiddels overgenomen van Bleker. Zij verdedigt het voorstel in de Eerste Kamer. De natuurregels zijn heel streng, zegt zij. "Ik was gisteren nog in de buurt van de Sallandse Heuvelrug waar de Zweedse korhoenders rondlopen. Het zit daar muurvast op het terrein van de vergunningverlening. Er moet dus iets gebeuren. Moet je altijd ten koste van alles het laatste exemplaar van een soort beschermen?"
"Is het wel juridisch houdbaar hoe Nederland het wil aanpakken?", willen de senatoren weten. Dijksma belooft dat het allemaal "tiptop" wordt geregeld, Ook de Eerste Kamer neemt de wet aan. GroenLinks blijft tegen omdat er te weinig garanties zijn voor de natuur en voor de juridische houdbaarheid. Ook de SP, 50PLUS, de PvdD en de OSF stemden tegen.
1 juli 2015
De wet gaat officieel in. Allerlei vergunningen worden verstrekt op basis van het PAS. GroenLinks-Kamerlid Bromet herinnert zich: "Ik had de hele aanloop van de PAS als politiek medewerker meegemaakt. Natuurbehoud was het doel. Maar vervolgens zag ik om me heen allerlei staluitbreidingen gebouwd worden, terwijl ik in een Natura 2000 gebied woon. Dat leek me niet de bedoeling."
17 mei 2017
De rechters van de Raad van State hebben 200 bezwaarschriften ontvangen tegen vergunningen die door provincies op grond van het PAS zijn verstrekt. Volgens de bezwaarmakers, veelal stichtingen van natuurbeschermers, is de hele procedure in strijd met de Europese natuurregels.
De Raad van State is verplicht advies te vragen aan het Europees Hof van Justitie. De behandeling van de honderden vergunningen wordt stilgelegd. Vanwege het grote belang vraagt de Raad van State om voorrang bij het Europees Hof van Justitie.
7 november 2018
Het Europese Hof van Justitie is eruit. De vergunningen hadden zo niet verstrekt mogen worden aan bedrijven waarvan vaststaat dat zij gaan bijdragen aan de stikstofuitstoot, zoals varkens- en pluimveehouders. De belofte dat er wel compenserende maatregelen tegenover zullen staan is niet hard genoeg.
29 mei 2019
De Raad van State bevestigt de uitspraak van het hof. Het PAS mag niet de basis zijn voor het verlenen van een vergunning. Vergunningen die al definitief zijn blijven geldig, maar voor de toekomstige kan dat niet meer. Het kabinet heeft zich niet goed voorbereid op deze tegenvaller en moet snel een oplossing bedenken. Faillissementen van agrarische bedrijven en bouwbedrijven zijn niet uitgesloten.
3 oktober 2019
Oud-minister Remkes, die voor het kabinet het probleem heeft onderzocht, komt in de Tweede Kamer uitleggen hoe hij er tegenaan kijkt. Remkes zegt dat bestuurlijk Nederland achterover hangt, ook op provinciaal niveau. De provincies moeten zo snel mogelijk de vergunning opnieuw beoordelen, zonder het PAS als basis.
Een simpele oplossing die voor het hele land geldt bestaat niet, zegt Remkes. De snelheid verlagen van 130 naar 120 of 100 heeft alleen direct effect als dat in de buurt van een Natura 2000-gebied gebeurt. En op de lange termijn helpt het uitkopen van bijvoorbeeld varkenshouders. Maar alles moet lokaal worden bekeken.
4 oktober 2019
Het kabinet presenteert een eerste aanzet tot de oplossing. Er wordt geld vrijgemaakt om varkensbedrijven uit te kopen en klimaatbossen aan te leggen. Natuurgebieden als het oostelijke deel van de Sallandse Heuvelrug en het Wooldse Veen in Gelderland worden versneld hersteld. En er komt alsnog een ecologische toets.
Premier Rutte: "We schetsen de lijnen vandaag, waarlangs we de verlening van toestemming weer op gang willen helpen. Dat zal in etappes gebeuren. Daarbij werken we met een gebiedsgerichte aanpak, omdat je dan het beste kunt aansluiten bij de situatie die daar ter plekke in een provincie zich voordoet. Het doel is ook dat het geheel van de uitstoot van stikstof afneemt."
